Podstawowym celem naszych działań jest harmonijny i w miarę możliwości wszechstronny rozwój osobowości naszych wychowanków, co jest całkowicie zgodne z zapisem w "Podstawie programowej kształcenia ogólnego".

Jak twierdzą psychologowie i pedagodzy, "aktywność twórcza bardziej niż odtwórcza rozwija osobowość uczniów klas początkowych, jak również pozwala uzyskiwać wyższe wyniki dydaktyczne." [23]

Kształcenie ludzi w kierunku twórczości powinno się rozpoczynać od pierwszych lat pobytu dziecka w szkole (najlepiej od klasy "zero"), bo pierwsze lata kształcenia często decydują o dalszej karierze życiowej człowieka. W naszej szkole postanowiliśmy wprowadzić lekcje twórczości już od klasy "zerowej".

Prezentacja programów edukacyjno - wychowawczych: PORZĄDEK I PRZYGODA. Lekcje twórczości oraz Żywioły. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym

Autorami programu "ŻYWIOŁY" są Krzysztof J. Szmidt i Jolanta Bonar. Koncepcja nawiązuje do ustaleń i postulatów znanych modeli nauczania początkowego nauczania problemowego, nauczania rozwijającego twórczą aktywność, nauczania zintegrowanego, metody Freineta. Zawiera jednak nowe rozwiązania opierające się na koncepcji nauczania kreatywnego, treningu myślenia twórczego, pedagogiki zabawy, dramy oraz metod stymulacji procesów poznawczych.

Strategicznym celem programu "ŻYWIOŁY" jest wspieranie postawy twórczej uczniów.

Twórczość jest za tym rodzajem aktywności, który angażuje i rozwija całą osobowość. Uczniowska twórczość nie musi być zakończona powstaniem wytworu (dzieła) społecznie nowego i cennego. Wartość wychowawczą ma sam proces twórczy. W przypadku klas początkowych proces twórczy polega zwykle na reorganizacji dotychczasowych doświadczeń dzieci i na działaniach kombinatorycznych. W ich wyniku pojawia się nowa dla dzieci wiedza, umiejętności.

Cele operacyjne odnoszą się do trzech sfer osobowości ucznia: poznawczej, emocjonalno-motywacyjnej i działaniowej.

W sferze poznawczej osobowości omawiany program ma m.in. na celu stymulowanie i rozwijanie wrażliwości zmysłowej, rozwijanie spostrzegawczości, stymulowanie umiejętności odkrywania, formułowania i rozumienia problemów, rozwijanie procesów uwagi, stymulowanie i rozwijanie wyobraźni oraz płynności, giętkości i oryginalności mylenia, ułatwianie "otwarcia się" językowego dzieci.

W sferze emocjonalno-motywacyjnej program rozwija zaciekawienie problemami otwartymi, sprzyja podtrzymywaniu i przekształcaniu spontanicznej motywacji poznawczej w motywację wiadomą, pomaga w pokonaniu nieśmiałości, obawy przed nowym, trwogi przed arcydziełem, kształtuje umiejętności odkrywania, rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji oraz ich akceptowania. Program wdraża do przyjmowania pochwał i krytyki, uczy konstruktywnego komunikowania się i uważnego słuchania, a także kształtuje zachowania prospołeczne i umiejętność współpracy w grupie zadaniowej, rozwija życzliwość i wrażliwość na potrzeby innych.

W grupie celów odnoszących się do działaniowej sfery osobowości znaleźć można: rozwijanie samodzielności i wytrwałości w procesie odkrywania i rozwiązywania problemów, rozwijanie zdolności i sprawności manipulacyjnych, konstrukcyjnych, językowych, umiejętności wyrażania myśli i emocji w języku sztuki, w dramie itp. oraz doskonalenie umiejętności łączenia sprawności w rozwiązywaniu problemów otwartych.

Program lekcji twórczości w nauczaniu początkowym (oraz w klasie "zerowej") jest realizowany na specjalnie wydzielonych lekcjach (2 godziny lekcyjne tygodniowo) w postaci zintegrowanego przedmiotu kształcenia, w którym rozwijanie myślenia twórczego i rozwiązywania problemów jest dopełniane przez stymulowanie i kształcenie zachowań twórczych oraz uczenie sztuki pokonywania przeszkód emocjonalno-motywacyjnych. Zajęcia prowadzi nauczyciel twórczości, który ściśle współdziała z nauczycielem prowadzącym w danej klasie nauczanie zintegrowane. Nauczyciele będący wychowawcami klas są częstymi gośćmi i uczestnikami zajęć twórczości i stosują zasady oraz formy pracy podpatrzone na lekcjach twórczości w nauczaniu zintegrowanym. Wszystkie zajęcia w klasach początkowych muszą być ściśle zintegrowane.

Kontynuację programu "ŻYWIOŁY " stanowi opracowany przez Krzysztofa J. Szmidta, Barbarę Rakowiecką i Kazimierza Okraszewskiego program "PORZĄDEK I PRZYGODA. Lekcje twórczości." Program jest przeznaczony do realizowania w klasie 6 oraz w gimnazjum i liceum. Wyzwaniem dla naszych nauczycieli twórczości jest prowadzenie lekcji twórczości w klasach 4 i 5 szkoły podstawowej. Ufamy, że korzystając z merytorycznego wsparcia i rad autorów programu robimy to dobrze.

Realizacja tego programu ma służyć "budzeniu i rozwijaniu dyspozycji i sprawności myślenia twórczego oraz procesów intelektualnych, odkrywaniu własnych możliwości twórczych i rozwijaniu pozytywnej samooceny, niwelowaniu skutków działania różnorodnych barier i przeszkód poznawczo-motywacyjnych w procesie twórczym i stymulowaniu życiowej zaradności i przedsiębiorczości, ale nie kosztem innych ludzi, lecz z uwzględnieniem ich potrzeb i praw osobistych". [24]

W zakres treści programu wchodzą:

1. Ćwiczenia rozwijające samowiedzę.
2. Ćwiczenia w dostrzeganiu i formułowaniu problemów.
3. Ćwiczenia rozwijające umiejętności rozwiązywania problemów.
4. Ćwiczenia stymulujące pomysłowość i oryginalność.
5. Ćwiczenia kształtujące umiejętności współdziałania w grupie.
6. Ćwiczenia ekspresji twórczej.
7. Ćwiczenia kształtujące zaradność i przedsiębiorczość.
8. Ćwiczenia pobudzające twórcze obserwacje świata.
9. Ćwiczenia, testy, dramy traktujące o czynnikach sprzyjających powstawaniu nowych rozwiązań i pomysłów.
10. Ćwiczenia, testy, dramy i łamigłówki mające uświadomić uczniom bariery i przeszkody w twórczym rozwiązywaniu problemów.
11. Pokazy, miniwykłady, konkursy i ćwiczenia mające zaprezentować uczniom przykłady niekonwencjonalnego rozwiązania problemów.
12. Ćwiczenia, testy, sesje pomysłów, dramy, konkursy, których celem jest pomoc uczniom w twórczym rozwiązywaniu problemów.
13. Ćwiczenia, zadania, pokazy mówiące o efektach twórczości (odkryciach, utworach, wynalazkach), o twórcach jako autorytetach, o sposobach ochrony własności intelektualnej, o stanie cywilizacyjnym świata (elementy edukacji medialnej, zagadnienia ekologiczne).
14. Zagadnienia zaradności jako efektu twórczości oraz wybrane problemy projektowania technicznego, opracowane w postaci ćwiczeń, zadań, sesji pomysłów.

Zasady realizacji programu lekcji twórczoci opierają się na metodzie kontraktu grupowego oraz na psychologicznym modelu rozwiązywania problemów. Rolę nauczyciela "określono na podstawie doświadczeń humanistycznie zorientowanego poradnictwa psychopedagogicznego, profilaktyki i promocji zdrowia psychicznego oraz psychoterapii." [25]

Stosunki pomiędzy członkami grupy (klasy) oraz między nauczycielem a uczniami reguluje kontrakt grupowy — swoista umowa społeczna, która określa cele grupy, cele indywidualne uczestników, metody pracy, reguły współżycia w grupie (ewentualnie także nagrody i kary) i inne aspekty pracy grupy. Kontrakt jest kluczowym elementem omawianej metody, bo stymuluje poczucie podmiotowości każdego uczestnika grupy, odwołuje się do poczucia odpowiedzialności za własne uczenie się. Na procesy wychowania w czasie realizacji programu wpływa metoda kontraktu grupowego, a procesy nauczania — uczenia się przebiegają według psychologicznego modelu rozwiązywania problemów i dzielą się na takie etapy:

• dostrzeżenie problemu,
• zrozumienie problemu,
• sformułowanie problemu,
• wytwarzanie pomysłów rozwiązania,
• weryfikowanie pomysłów,
• wybór pomysłu rozwiązania problemu.

Efektywność realizacji programu zależy w znacznej mierze od przestrzegania określonych zasad psychodydaktycznych.

1. Zasada przewodzenia i facylitacji (z łac. "facilis" — łatwy) określa rolę nauczyciela. Nauczyciel ma być przewodnikiem ułatwiającym uczniom osiąganie celów dydaktycznych i wychowawczych. Zapewnia poczucie bezpieczeństwa, życzliwości, współpracy. Pomaga w rozwiązywaniu i wygaszaniu konfliktów i napięć.
2. Zasada nieoceniania zamiast cyfrowej oceny postępów wprowadza się tzw. ocenę otwartą, tj. ocenę dokonywaną przez samego ucznia z wykorzystaniem informacji zwrotnych (opinii) od pozostałych członków grupy i nauczyciela.
3. Zasada różnorodności zaleca stosowanie różnorodnych w zakresie formy i treści metod i technik rozwijania potencjału twórczego uczniów: metod analitycznych (np. analiza wartości, metoda pytaniowa Altszullera, metoda projektowania idealnego) i metod intuicyjnych (np. synektyka, "burza mózgów", superpozycje).
4. Zasada ludyczności (twórczej zabawy) sprzyja wytworzeniu atmosfery bezpieczeństwa i życzliwości, sprzyja rozładowaniu napięć i ogólnie zdrowiu psychicznemu (np. osłabia agresję, skłonności depresyjne).
5. Zasada wzmacniania procesu twórczego polega na tym, że nauczyciel zwraca szczególną uwagę na operacje umysłowe, zachowania i formy ekspresji twórczej uczniów za pomocą odpowiednich ćwiczeń, wygasza przesadny perfekcjonizm i dążenie do dzieła za wszelką cenę. Istotny dla wychowania jest przecież sam proces twórczy, a nie dzieło, wytwór.
6. Zasada przeciwdziałania przeszkodom (wewnętrznym i zewnętrznym) utrudniającym rozwój twórczy uczniów.
7. Zasada osobistej twórczości nauczyciela lekcje twórczości powinien prowadzić twórczy nauczyciel.

Lekcje twórczości mają następującą strukturę (tok):

1. Przywitanie i "rozgrzewka"
2. Wprowadzenie
3. Odkrywanie, formułowanie i rozwiązywanie problemów
4. Podsumowanie
5. Pożegnanie.

Optymalne warunki realizacji programu:

• grupa nie może liczyć więcej niż 20 osób,
• sala do zajęć twórczości powinna być duża, jasna, zaopatrzona w dywan i tablice do prezentacji wytworów dzieci,
• sprzęty i meble powinny być przystosowane do łatwego, częstego przestawiania.

Efektem naszych lekcji twórczości ma być wychowanie człowieka twórczego. Jego szczególne właściwości to:

• całościowe postrzeganie świata pełne zdziwienia, zachwytu i zaciekawienia światem i ludźmi,
• bogata wyobraźnia i otwartość umysłu, duża wrażliwość na problemy, brak sztywności mylenia, brak obawy przed sprzecznościami i konfliktami poznawczymi,
• niezależność i odwaga, odporność na niepowodzenia, wytrwałość ("Porażka jest startem do sukcesu!"), optymizm w stosunku do siebie i świata,
• spontaniczność i ekspresyjność,
• życzliwość i nie raniące poczucie humoru,
• gotowość i chęć poznawania nowego, brak oporu i zahamowań wobec nowości,
• zdolność koncentracji i fascynacja rozwiązywanymi problemami,
• zdolność integrowania przeciwieństw (np. przekształcanie obowiązku w przyjemność i zabawę).

Realizację programu ułatwiają odpowiednie książki wydane przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Pakiet "PORZĄDEK I PRZYGODA. Lekcje twórczości" składa się z "Programu edukacyjnego", "Antologii tekstów do psychopedagogiki twórczości" cz.1 i cz. 2, "Podręczników eksperymentalnych" cz. 1 i cz. 2 (dla ucznia) oraz "Przewodnika metodycznego dla nauczyciela" i "Programu kursu".

Całość pakietu dla dzieci młodszych "ŻYWIOŁY. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym" utworzy 8 publikacji. "Program edukacyjny" oraz "ŻYWIOŁY. Ziemia. Klasa I. Książka dla nauczyciela" i "ŻYWIOŁY. Ziemia. Książka dla ucznia kl. I" są już w sprzedaży. Następne pozycje będą się ukazywały sukcesywnie. Będą to: "ŻYWIOŁY. Woda i ogień. Książka dla ucznia kl. II", "ŻYWIOŁY. Woda i ogień. Książka dla nauczyciela", "ŻYWIOŁY. Powietrze. Książka dla ucznia kl. III" i "ŻYWIOŁY. Powietrze. Książka dla nauczyciela" oraz "Przewodnik metodyczny dla nauczyciela (dla nauczycieli klas 1-3)".

Efektywne prowadzenie lekcji twórczości jest możliwe, gdy nauczyciel posiada specjalną wiedzę i specyficzne umiejętności psychoedukacyjne. Zdając sobie z tego sprawę, ukończyliśmy specjalny kurs psychopedagogiki twórczości.

Jeszcze raz należy podkreślić, iż celem nadrzędnym lekcji twórczości jest kształtowanie w uczniu postawy twórczej. Największe znaczenie ma zaistnienie procesu twórczego. Wynik działalności, czyli sam wytwór procesu twórczego, nie musi nosić znamion dzieła, idei twórczej w sensie ogólnospołecznym. Wystarczy, że jest cenny i nowy dla jego twórcy i że przyniósł dziecku nową wiedzę i umiejętności.

Wierzymy, że wychowamy ludzi o otwartych głowach, pogodnych i przyjaznych wobec ludzi i natury. [26]

Jeśli jeszcze nasz wychowanek będzie wrażliwy na wszelką biedę, cierpienie, niedolę, a w drugim człowieku będzie widział osobistą przyczynę swojego życia i działania, to będzie to człowiek, który prawdziwie "STAŁ SIĘ I JEST".
Takie są zamierzone wyniki oddziaływania naszego programu wychowawczego.

[23] K.J. Szmidt, J. Bonar ŻYWIOŁY. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym. Program edukacyjny. WSiP, Warszawa 1998, s. 7.
[24] K.J. Szmidt, B. Rakowiecka, K. Okraszewski PORZĄDEK I PRZYGODA. Lekcje twórczości. Program edukacyjny. WSiP, Warszawa 1997, s. 5.
[25] op. cit., s.16.
[26] op. cit., s. 32.

Poprzedni

Następny