Poczucie podmiotowości kształtuje się w dziecku w wyniku uczestnictwa w różnorodnych sytuacjach szkolnych: w czasie lekcji, w działalności pozalekcyjnej i poza budynkiem szkoły (wycieczki, imprezy turystyczne i krajoznawcze, zawody sportowe, konkursy, uroczystości itp.).

Bardzo ważną sferą oddziaływań szkoły na dziecko jest samorządność i kształtowanie tzw. postawy obywatelskiej. Przygotowanie wiadomych i aktywnych członków społeczeństwa demokratycznego może się dokonywać jedynie w uspołecznionych mikrosystemach wychowawczych, jakimi są klasa i szkoła.

Zakładamy, że bardzo dobrą metodą kształtowania w dziecku jego poczucia podmiotowości jest umawianie się z nim co do zasad i reguł dotyczących zachowania nas wszystkich w różnych sytuacjach. Zasady i reguły, konieczność ich istnienia i przestrzegania muszą być rozumiane i akceptowane przez dziecko. Najlepiej, jeśli wszystkie te "prawa i obowiązki" w postaci KONTRAKTU są samodzielnie przez uczniów opracowane i przypieczętowane "własną krwią" (w postaci odcisków palców umoczonych w farbie).

Takie kontrakty opracowujemy i wprowadzamy w życie nie tylko na lekcjach twórczości (te lekcje rządzą się nieco innymi zasadami niż lekcje normalne"), ale także na pierwszych w roku szkolnym spotkaniach z wychowawcą klasowym. Na podstawie spisanych Kontraktów Klasowych Zarząd Samorządu Uczniowskiego wspólnie z Radą Pedagogiczną ustalają Kontrakt Szkolny. Jest to nasz wewnętrzny kodeks postępowania w kontaktach z innymi członkami społeczności. Do jego przestrzegania są zobowiązani uczniowie, nauczyciele, pracownicy szkoły, a w niektórych sytuacjach także rodzice. Tekst Kontraktu Szkolnego jest umieszczony na głównej tablicy na wprost wejścia głównego do szkoły.

Samorząd szkolny

"Samorząd jako metoda wychowawcza zmierza do kształtowania postaw moralnych i społecznych dzieci i młodzieży. Główną ideą jest uaktywnianie każdego ucznia. Każdy wychowanek podejmuje i realizuje zadania dla niego najbardziej odpowiednie z punktu widzenia jego możliwości i zainteresowań. Dorośli jedynie czuwają, by aktywność przybierała właściwe formy i stwarzają warunki do powstawania zachowań zgodnych z zasadami moralnymi i bezpieczeństwem." ^[27]

W każdej klasie jest wybierany w demokratycznych wyborach, spośród wszystkich uczniów klasy, Zarząd Klasowy, a spośród członków wszystkich zarządów tego szczebla Zarząd Samorządu Uczniowskiego.

Radą i pomocą służy jeden z nauczycieli Opiekun Samorządu Uczniowskiego (wybierany przez wszystkich uczniów szkoły w wyborach tajnych, równych, bezpośrednich i powszechnych). Taki sam rodzaj wyborów dotyczy Rzecznika Praw Ucznia, którym zostaje jeden z uczniów szkoły. Wybory odbywają się corocznie we wrześniu i są poprzedzone prawdziwą kampanią wyborczą.

Zarząd Samorządu Uczniowskiego szkoły koordynuje wszystkie działania samorządowe, pomaga klasie — Gospodarzowi Szkoły oraz sprawdza i ocenia stopień jej wywiązywania się z zadań. Wyniki pracy kontrolnej i oceniającej Samorządu Uczniowskiego są prezentowane w czasie Dnia Otwartego Szkoły na końcu roku szkolnego. Klasa, która zdaniem Zarządu SU najlepiej wykonywała zadania Gospodarza Szkoły, zostaje nagrodzona Pucharem (przechodnim) "Gospodarz Roku" oraz w miarę możliwości Samorządu Uczniowskiego — jakąś nagrodą rzeczową, np. dofinansowaniem wycieczki.

Gospodarzem Szkoły jest co miesiąc inna klasa. Na pierwszym zebraniu Zarządów Samorządów Klasowych każda klasa wybiera sobie (lub losuje) jeden lub dwa miesiące. Klasy I i II są Gospodarzami tylko w ciągu jednego miesiąca, a klasy od III do VI pełnią tę funkcję przez dwa wybrane miesiące. "Zerówka" przez jeden miesiąc pomaga klasie III.

Zadaniem Gospodarza Szkoły jest dbanie w ciągu "swojego" miesiąca o wystrój szkoły (który powinien być zgodny z "hasłem miesiąca") i o porządek w szatni, łazienkach i stołówce, pomoc nauczycielom dyżurującym w czasie przerw na korytarzach, przypominanie kolegom o zmianie obuwia itp.

Rada Pedagogiczna oraz Zarząd Samorządu Uczniowskiego szkoły opracowują wspólnie na początku roku szkolnego Kalendarz imprez i uroczystości szkolnych oraz zestaw miesięcznych haseł na cały rok szkolny. Aby możliwie jak najwięcej dzieci wciągnąć do działań samorządowych, punkty z tego "Kalendarza..." również zostają rozdzielone na poszczególne samorządy klasowe (uwzględnia się przy tym rodzaj, stopień trudności i zasięg przedsięwzięcia, dbając o to, aby zadanie nie było za trudne dla dzieci z danej klasy). W ten sposób wszyscy uczniowie klasy (wraz z wychowawcą) są odpowiedzialni za przygotowanie określonej imprezy czy uroczystości.

Przygotowanie imprez i uroczystości jest nagradzane dodatkowymi punktami w konkursie na "Gospodarza Roku", dlatego (aby uzyskać więcej punktów) zwykle klasa wybiera sobie z "Kalendarza..." uroczystości, które przypadają w miesiącu, gdy jest ona Gospodarzem Szkoły.

W jednych miesiącach jest jednak więcej okazji, w innych mniej. Stąd ważne jest umożliwienie oddzielenia funkcji Gospodarza Szkoły od zadań realizatora uroczystości i imprez szkolnych.

Klasa przygotowuje się do takiej prezentacji (imprezy czy uroczystości) w czasie zajęć pozalekcyjnych lub po zajęciach, ale także w czasie godzin wychowawczych, lekcji twórczości lub zajęć typu artystycznego. Nie dezorganizuje to "normalnych" zajęć w szkole, bo uczniowie nie są zwalniani z lekcji na próby. Poza tym tematyka tych uroczystości (zgodna z treścią haseł miesięcznych) jest związana z treściami ścieżek edukacyjnych, które właśnie są w czasie owych "normalnych" lekcji realizowane.

Regulamin oceniania w konkursie na "Gospodarza Roku" jest ustalony przez Zarząd Samorządu Uczniowskiego i Radę Pedagogiczną. Regulamin ten w każdej chwili można zmienić, jeśli zostanie zgłoszony odpowiednio umotywowany wniosek zainteresowanych.

Oceny pracy Gospodarzy Szkoły w poszczególnych miesiącach dokonuje samodzielnie Zarząd Samorządu Uczniowskiego. Poszczególni członkowie Zarządu przyznają klasom odpowiednią liczbę punktów za kolejne kategorie działań. W czasie oceniania swojej klasy jej przedstawiciel w Zarządzie SU jest wyłączany z głosowania.

Jedyne w swoim rodzaju jest święto całej społeczności szkoły Dzień Otwarty Szkoły. Jest to sobota, w którą odpracowuje się piątek po Bożym Ciele. Wtedy to społeczność szkoły prezentuje się na zewnątrz. Zaprasza się gości: przedstawicieli władz samorządowych, lokalne media, sponsorów i przyjaciół szkoły. Odbywają się prezentacje zespołów klasowych i ich wychowawców, w które włączają się rodzice. Spółdzielnia Uczniowska sprzedaje kawę, herbatę, słodycze, ciasta (własnoręcznie upieczone) i napoje oraz "Informator Dnia Otwartego" gazetę okolicznościową zawierającą informacje podsumowujące całoroczną działalność szkoły. Piszemy w niej wyłącznie o sukcesach, różnych wspaniałych" planach i przedsięwzięciach, ciekawostkach z życia szkoły. Prezentujemy wybrane utwory poetyckie i prozatorskie, dowcipy rysunkowe uczniów itp.

Traktujemy tę wyjątkową "gazetę" jako reklamówkę szkoły. Musi więc ona mieść szczególnie staranną szatę graficzną, przedstawiać odpowiednio wykonane i przemyślane materiały. Umiejętności dobrej autoprezentacji i reklamy uczniowie nabywają na lekcjach twórczości, a na innych lekcjach, zwłaszcza na zajęciach z informatyki, uczą się szukać potrzebnych wiadomości i opracowywać materiał graficznie. W tym dniu Samorząd Uczniowski prowadzi aukcje prac uczniowskich, ogłasza i honoruje zwycięzcę w konkursie na "Gospodarza Roku". Wtedy też można obejrzeć zbiory kolekcjonerskie uczniów hobbystów. Kilkoro nauczycieli zaprasza zainteresowanych gości na lekcje pokazowe. Na zakończenie odbywa się wspólne ognisko lub przynajmniej (w razie deszczowej pogody) wspólne śpiewanie w kręgu.

Kontakty społeczne z ludźmi spoza naszej społeczności

Wykorzystujemy bardzo korzystne usytuowanie naszej szkoły: z dala od ruchliwych jezdni, w pobliżu lasu. Szkoła dysponuje rozległym terenem wokół budynku (ok. 2 ha), gdzie znajduje się plac zabaw, boiska, bieżnie, skocznie, sad, a także mały park z rabatkami kwiatowymi, romantycznymi ścieżkami, ławeczkami.

Klasa VI jest odpowiedzialna za nawiązanie kontaktów z równoległą klasą VI z sąsiedniej Szkoły Podstawowej w Dobrzelowie (absolwenci obu tych szkół spotkają się później w gimnazjum w jednej klasie).

Chętne zespoły klasowe zapraszają także dzieci z innych szkół (z miasta) na wspólne zabawy, zawody sportowe. Liczymy na kontynuację tego typu spotkań z uczniami ze szkół podstawowych Bełchatowa (SP nr 11, SP nr 10), a zamierzamy zainicjować tego typu kontakty ze Szkołą Podstawową nr 9.

Bardzo cenne dla rozwoju psychiki naszych dzieci i kształtowania się postawy altruizmu i tolerancji są coroczne spotkania z dziećmi niepełnosprawnymi ze Stowarzyszenia Przyjaciół Osób Niepełnosprawnych z Zelowa. Spotkania te przyjmują różne formy, np. kuligu na "naszym" terenie, wspólnej wycieczki, odwiedzin w ośrodku w Zelowie (trening w świetnie wyposażonej sali rehabilitacyjnej jako nagroda dla naszych sportowców), ogniska z zabawami i śpiewaniem lub kilkudniowego biwaku.

W związku z prowadzeniem w szkole nauki drugiego języka obcego (języka rosyjskiego) próbujemy nawiązać kontakt z polską szkołą na Ukrainie. Będziemy korespondować, ale także wymieniać się książkami, pomagać sobie we wzajemnym poznawaniu kultury naszych krajów. Mamy nadzieję, że współpraca rozwinie się na tyle, iż wkrótce będziemy mogli zaprosić dzieci z tej szkoły na kilka dni do nas, a może także będziemy w stanie zorganizować wycieczkę na Ukrainę.

Ukazujemy autorytety

Przez cały rok szkolny szukamy autorytetów uniwersalnych. Dzieci gromadzą ciekawe informacje o życiu interesujących ludzi. Mogą to być słynni naukowcy, wynalazcy, pisarze, artyści, myśliciele, święci, politycy, ale także np. liderzy znanych grup muzycznych, osoby z najbliższego otoczenia. Następnie każdy uczeń zgłaszający swojego kandydata stara się przekonać innych uczniów w klasie, że właśnie postać przez niego wybrana zasługuje na miano "autorytetu uniwersalnego". Nie są premiowane wiadomości o dokładnych datach konkretnych wydarzeń z życia poszczególnych postaci. Najważniejsze jest opowiedzieć ciekawie o tej wybitnej osobie jak o człowieku, który miał (lub ma) swoje wady i ułomności, miał (lub ma) okresy zwątpień i nawet załamań, ale określone cechy i działania zawiodły go jednak na szczyt.

Przed prezentacją zebranych wiadomości uczeń musi sam sobie odpowiedzieć na pytania: "Za co podziwiam innych? Co to jest sukces? Co mogę zrobić, aby odnieść podobny sukces?".

Sądzimy, że ukazywanie autorytetów może być traktowane jako dawanie dziecku kierunkowskazu życiowego.

Zebrane materiały o ciekawych ludziach prezentuje się w miesięczniku "Fuks". Ukazują się tam także ciekawsze wypracowania, utwory poetyckie, reportaże, wywiady, odezwy i listy, zaproszenia, zawiadomienia i drobne ogłoszenia. Gazetka zawiera także stronę rozrywkowo-konkursową (rebusy, zagadki, dowcipy "Spod szkolnej ławy") itp. Gazetę redaguje niestały zespół redakcyjny przy pomocy polonistki i nauczycielki informatyki. Wyjątkowo (po znajomości") publikowane są także teksty nauczycieli, np. "ciekawe ściągi" na sprawdziany (czyli — po prostu — prozaiczny zakres wymagań).

Na kolejnych stronach prezentujemy przykładowy kalendarz imprez i uroczystości szkolnych.

[27] M. Mstowska-Psiuk Propozycje zagadnień i działań wychowawczych w pracy wychowawcy klasowego. Wyd. VEDA, Warszawa 1993, s. 18.

Poprzedni

Następny