W czasie kiedy toczyły się spory i ważyły się decyzje dotyczące nowej matury, w całym kraju odbywały się egzaminy próbne:

• nowa matura z matematyki odbyła się 18 września 2001 r.,
• nowa matura z języka obcego odbyła się 19 września 2001 r.,
• sprawdzian w szóstej klasie szkoły podstawowej odbył się 2 października 2001 r.,
• egzamin gimnazjalny odbył się 16 października 2001 r.

Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE) zamieściła na swoich stronach internetowych raporty z przygotowania i przeprowadzenia egzaminów próbnych - są to raporty zbiorcze podsumowujące przebieg egzaminów w całym kraju. Natomiast na stronach internetowych poszczególnych Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych (OKE) znajdują się raporty na temat przebiegu egzaminów na terenie objętym działalnością tych komisji. W raportach, oprócz opisu przebiegu egzaminów i wniosków, zawarto także wiele interesujących danych liczbowych dotyczących uzyskanych przez uczniów wyników.

Przeprowadzeniu egzaminów próbnych przyświecały dwa cele:

1. zapoznanie uczniów, nauczycieli i rodziców z formą egzaminu oraz stosowanymi procedurami,
2. sprawdzenie przygotowania systemu egzaminacyjnego oraz szkół do egzaminów w 2002 roku, a w szczególności:
• sprawdzenie funkcjonowania elektronicznego systemu gromadzenia i przetwarzania danych egzaminacyjnych,
• zweryfikowanie procedur i instrukcji egzaminacyjnych,
• sprawdzenie organizacyjnej sprawności CKE i OKE w zakresie przygotowania i przeprowadzenia sprawdzianu oraz opracowania jego wyników,
• sprawdzenie funkcjonowania systemu zabezpieczenia materiałów egzaminacyjnych przed nieuprawnionym ujawnieniem,
• sprawdzenie funkcjonowania systemu druku i dystrybucji materiałów egzaminacyjnych,
• sprawdzenie organizacyjne i merytoryczne nowego sposobu sprawdzania prac egzaminacyjnych przez zewnętrznych egzaminatorów;
• zweryfikowanie przygotowania egzaminatorów.

CKE wyraźnie podkreśla, że celem egzaminów próbnych nie było zbadanie osiągnięć uczniów, zatem wyniki próbnych egzaminów nie mogą być wykorzystane do bieżącego, szkolnego oceniania uczniów. Była to próba wyłącznie o aspekcie instrumentalnym, a dostarczenie szkołom informacji zwrotnej o osiągnięciach uczniów, opracowanej jako materiał ćwiczeniowy, powinno służyć jedynie do analiz przez dyrektorów szkół i rady pedagogiczne dla potrzeb doskonalenia się nauczycieli w umiejętności odczytywania, interpretowania i wykorzystywania wyników egzaminów, w celu podnoszenia jakości kształcenia.
Za niezwykle ważne uznano, żeby wszyscy uczniowie, którzy w roku 2002 przystąpią do egzaminów, mieli możliwość uczestniczenia w egzaminach próbnych, a tym samym mogli poznać zasady wypełniania arkuszy egzaminacyjnych i zasady kodowania prac egzaminacyjnych.

Zebrane w fazie przygotowania i przeprowadzenia próbnych egzaminów informacje oraz opracowane wyniki pozwalają na dokonanie oceny stanu przygotowań systemu oceniania zewnętrznego do przeprowadzenia egzaminów w roku 2002. Oto wybrane wnioski:

• System egzaminacyjny okazał się być dobrze przygotowany do przeprowadzenia egzaminu w 2002 roku. Procedury pokryły swoim zakresem wszystkie aspekty przeprowadzania egzaminu. Konieczne poprawki, polegające na uszczegółowieniu niektórych procedur, zostaną wprowadzone do końca bieżącego roku kalendarzowego (2001).
  
  
• Egzaminy odbyły się w określonym wcześniej terminie z zachowaniem poufności do momentu rozpoczęcia egzaminów. Druk materiałów egzaminacyjnych odbył się zgodnie z procedurami ustalonymi przez wykonawcę i uzgodnionymi z CKE. Problemy, które sugerowali niektórzy organizatorzy egzaminu (dyrektorzy szkół), związane z konfekcjonowaniem arkuszy egzaminacyjnych rzeczywiście wystąpiły i były spowodowane niewłaściwym opakowaniem (wynikło to z założenia obniżenia kosztów na egzaminie próbnym), jakość opakowania poprawiono już przy sprawdzianie i egzaminie gimnazjalnym. Niedociągnięcia związane z dystrybucją materiałów wynikały z pomyłek dyrektorów szkół, popełnionych w trakcie przekazywania danych do OKE. W chwili obecnej bazy danych są już prawidłowo uzupełnione.
  
  
• Komputerowy system przetwarzania danych jest właściwym narzędziem spełniającym wymogi systemu egzaminacyjnego. Koniecznym okazało się poprawienie elektronicznego formularza zbierania danych (Hermes) i aplikacji generujących ostateczne dane, co już uczyniono. Komisja egzaminacyjna w Krakowie testuje program internetowej informacji o wynikach egzaminów. Należy podkreślić, że system przetwarzania danych musi być doskonalony w sposób ciągły i jest to uwzględnione w harmonogramie prac OKE i CKE.
  
  
• Nowy sposób sprawdzania prac egzaminacyjnych przez egzaminatorów zewnętrznych nie budzi większych zastrzeżeń. Jednakże bieżąca weryfikacja pracy egzaminatorów potwierdza konieczność ustawicznego doskonalenia programów szkoleń, a niekiedy ich modyfikację. W wyniku powyższej weryfikacji stwierdzono przypadki niedokładności pracy egzaminatorów, które były na bieżąco eliminowane. Generalnie egzaminy próbne potwierdziły dobre przygotowanie egzaminatorów do porównywalnego i kryterialnego oceniania. Powyższe znajduje potwierdzenie w rozkładach wyników otrzymanych w poszczególnych komisjach.

W raporcie podkreślono, że ważnym elementem przygotowań do egzaminów zewnętrznych jest tworzenie pierwszej w kraju pełnej bazy danych szkół i uczniów. W tym zakresie zebrano uwagi i zidentyfikowano problemy związane z funkcjonowaniem programów komputerowych. Uwagi wykorzystano przy modyfikacji aplikacji na egzamin w 2002 r.

Wyniki egzaminu, mimo, że ich sprawdzenie nie było celem przeprowadzanej próby, pokazały w jakim zakresie należy korygować proces nauczania i jakie umiejętności należy doskonalić w badanym zakresie.

Warto przytoczyć wyniki uczniów gimnazjów, które w pewnym stopniu odzwierciedlają przygotowanie uczniów i tak w skali całego kraju:

Część humanistyczna próbnego egzaminu gimnazjalnego
W populacji gimnazjalistów statystyczny uczeń uzyskał z części humanistycznej średnio 24,26 pkt. na 50 możliwych. Najczęściej występujący wynik to 18 pkt. Najwyższy wynik ucznia jest równy 50 pkt., a najniższy 0 pkt. Wynik najwyższy uzyskało 0,008% uczniów, a najniższy 0,008% uczniów.

Część matematyczno-przyrodnicza próbnego egzaminu gimnazjalnego
W populacji gimnazjalistów statystyczny uczeń uzyskał średnio z części matematyczno-przyrodniczej 23,64 pkt. na 50 możliwych. Najczęściej występujący wynik to 20 pkt.. Najwyższy wynik ucznia jest równy 50 pkt., a najniższy 0 pkt. Wynik najwyższy uzyskało 0,018% uczniów, a najniższy 0,007% uczniów.

W rozpoczynającym się roku szkolnym uczyć się będzie około 6 750 000 uczniów w szkołach podstawowych, gimnazjach liceach ogólnokształcących, liceach zawodowych, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych.

Pierwsza zmiana - w szkołach ponadpodstawowych nie ma w tym roku klas pierwszych wiąże się to z przygotowaniami do wprowadzenia reformy szkolnictwa ponadgimnazjalnego, a jednocześnie jest konsekwencją wprowadzenia 1 września 1999 r. gimnazjów i sześcioletnich szkół podstawowych. Uczniowie, którzy dotychczas trafiali do pierwszych klas szkół ponadpodstawowych byli absolwentami ośmioletniej szkoły podstawowej, a obecnie ci uczniowie, którzy w starym systemie opuściliby klasy ósme teraz poszli do trzeciej klasy gimnazjum, by za rok zasilić pierwsze klasy nowych szkół ponadgimnazjalnych - trzyletnich liceów profilowanych i szkól zawodowych o skróconym cyklu kształcenia i zreformowanych podstawach programowych. Zgodnie z decyzjami MEN obowiązującymi na dzień 1 września 2001 r., w roku 2002 nie będzie techników i liceów zawodowych.
Uczniowie pierwszych klas szkół ogólnokształcących lub zawodowych, którzy w ubiegłym roku szkolnym nie otrzymali promocji do klasy drugiej będą musieli powtarzać klasę pierwszą w przygotowanych klasach zbiorczych we wskazanych przez kuratoria szkołach.

Druga zmiana to przeprowadzenie po raz pierwszy egzaminów zewnętrznych:

• Sprawdzianu w klasie szóstej szkoły podstawowej
• Egzaminu gimnazjalnego
• Egzaminu maturalnego

Każdy z tych egzaminów jest powszechny i obowiązkowy i taki sam w całym kraju, oceniany przez egzaminatorów zewnętrznych. Egzaminy te są organizowane przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne i Centralną Komisję Egzaminacyjną i zostały już uwzględnione w podanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej kalendarzu roku szkolnego 2001/2001.

Do podanego kalendarza warto dopisać terminy egzaminów próbnych, ponieważ wszystkie egzaminy poprzedzone będą próbą generalną. I tak :

• Próbny sprawdzian przeprowadzony będzie w całej Polsce 2 października 2001 r. o godz. 9⁰⁰ - próbą objęci zostaną wszyscy uczniowie szóstych klas szkół podstawowych (ok. 550 000 uczniów), które spełnią warunki określone przez okręgową komisję egzaminacyjną.
• Próbny egzamin gimnazjalny przeprowadzony będzie w całej Polsce 16 października 2001 r. o godz. 9⁰⁰ - próbą objęci zostaną wszyscy uczniowie klas trzecich gimnazjów (ok. 620 000 uczniów) którzy spełnią warunki określone przez okręgową komisję egzaminacyjną, z tym, że każdy uczeń będzie pisał jedną część egzaminu (część humanistyczną lub matematyczno-przyrodniczą), a zasady podziału podane zostaną w dniu egzaminu.
• Próbny egzamin maturalny będzie przeprowadzony tylko w części obejmującej egzamin z matematyki na poziomie podstawowym i egzamin z języka obcego na poziomie podstawowym. Próba odbędzie się dnia 18 i 19 września 2001 r. o godz. 9⁰⁰ i obejmie wszystkich uczniów klas maturalnych w szkołach które spełnią warunki określone przez okręgową komisję egzaminacyjną.

Celami egzaminów próbnych są:

• zapoznanie uczniów, nauczycieli i rodziców z formą egzaminu oraz stosowanymi procedurami,
• sprawdzenie przygotowania systemu egzaminacyjnego oraz szkół do egzaminów w roku 2002,
• zweryfikowanie przygotowania egzaminatorów.

Wyniki próbnych egzaminów nie mogą być wykorzystywane do bieżącego, wewnątrzszkolnego oceniania uczniów, a jedynie do przygotowania analiz przeprowadzanych przez dyrektorów szkół, rady pedagogiczne i nauczycieli w celu wprowadzenia ewentualnych zmian, zapewniających podniesienie jakości pracy szkoły.
Za zorganizowanie egzaminów odpowiada Centralna Komisja Egzaminacyjna (między innymi decyduje o wyborze zaproponowanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne zestawów egzaminacyjnych). Za sprawne przeprowadzenie egzaminów na terenie swojego działania odpowiadają okręgowe komisje egzaminacyjne (jest ich osiem) (link). One też zamieszczają na swoich stronach internetowych szczegółowe informacje dotyczące sprawdzianu i egzaminów.

W roku 2002 odbędą się pierwsze egzaminy zewnętrzne, a zgodnie z zapowiedzią Ministerstwa Edukacji Narodowej w tym roku odbędą się egzaminy próbne.
W związku z tym warto wiedzieć coś więcej na temat oceniania zewnętrznego.

Zewnętrzny system oceniania ma zagwarantować utrzymanie dobrej jakości edukacji poprzez podsumowywanie i porównywanie wyników pracy szkół. Wprowadzony w ramach reformy edukacji nowy system oceniania zakłada:

- bezpośrednio:

• sprawdzanie posiadanych przez uczniów umiejętności i wiadomości, z uwzględnieniem praktycznego ich zastosowania,
• oparcie oceniania na jasno sprecyzowanych kryteriach, w wypadku oceniania zewnętrznego - ujednoliconych dla danego etapu nauczania,
• dostosowania stopnia trudności egzaminów i sprawdzianów do trudności ćwiczeń wykonywanych w toku nauki i do możliwości uczniów na określonym etapie edukacji (z uwzględnianiem uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych)

- pośrednio:

• rozwój ucznia, osiągany dzięki odpowiedniemu komunikowaniu wyniku, w szczególności wyraźniejszemu wskazywaniu, co osiągnął, co zrobił dobrze, ile potrafi, a nie czego nie umie,
• przygotowanie uczniów do samokształcenia,
• pomoc szkole jako placówce służącej wspieraniu uczenia się,
• konieczność ustawicznej refleksji nad celami kształcenia,
• konieczność doskonalenia stosowanych w szkołach metod nauczania, kształcenia i wychowania,

Przygotowanie zewnętrznego systemu oceniania, zgodnie z ustawą o systemie oświaty i rozporządzeniem w sprawie zasad oceniania i egzaminowania..., należy do Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i ośmiu okręgowych komisji egzaminacyjnych. Wymienione akty prawne precyzują:

• jakie instytucje organizują egzaminy,
• gdzie przeprowadzany będzie sprawdzian i egzaminy,
• terminy egzaminów,
• zadania egzaminatorów oraz kto może być egzaminatorem,
• zakres egzaminów i sprawdzianu,
• kogo obowiązuje egzamin i kto może do niego przystąpić,
• tryb przekazywania informacji o egzaminach i sprawdzianie,
• warunki organizacyjne, jakie powinny być zapewnione podczas sprawdzianu i egzaminów.

Zgodnie z decyzją MEN terminarz wprowadzania zewnętrznego systemu oceniania jest następujący:

Od maja 2006 roku egzamin maturalny będzie przeprowadzany wyłącznie zgodnie z regulaminem nowej matury. W związku z tym absolwenci, którzy zdali tylko część egzaminu dojrzałości w latach wcześniejszych będą mogli przystąpić do egzaminu na dotychczasowych zasadach do stycznia 2005 roku.

Celem sprawdzianu będzie zbadanie stopnia opanowania wiedzy i niektórych umiejętności ponadprzedmiotowych uczniów, takich, które pozwolą im rozumieć otaczającą rzeczywistość, będą przydatne w życiu codziennym i umożliwią kontynuowanie edukacji w dalszych cyklach nauki. Podczas sprawdzianu diagnozie poddane zostaną umiejętności, zawarte w standardach wymagań określonych przez Ministra Edukacji Narodowej, takie jak:

• czytanie,
• pisanie,
• rozumowanie,
• korzystanie z informacji,
• wykorzystywanie wiedzy w praktyce.

Sprawdzian będzie miał formę pisemną, a zadania będą miały charakter ponadprzedmiotowy, tzn. czytanie tekstów, np. przyrodniczych, polonistycznych, technicznych, będzie trwał 60 minut.
Wyniki sprawdzianu zostaną podane w skali punktowej.
Przykładowe zadania są przedstawione w informatorach, które są publikowane na stronach internetowych okręgowych komisji egzaminacyjnych i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Powinny być także dostępne w każdej bibliotece szkolnej.

Egzamin gimnazjalny składa się z dwóch części, z których każda jest przeprowadzana innego dnia i trwa 120 minut. Jest egzaminem ponadprzedmiotowym diagnozującym wiedzę i umiejętności zgrupowane w dwóch blokach: humanistycznym i matematyczno-przyrodniczym (stąd dwie części egzaminu). Zgodnie ze standardami wymagań egzaminacyjnych diagnozie jest poddawane:

- w bloku humanistycznym:

• czytanie i odbiór tekstów kultury,
• tworzenie własnego tekstu;

- w bloku matematyczno-przyrodniczym:

• stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i w dalszym kształceniu,
• wyszukiwanie i stosowanie informacji,
• wskazywanie i opisywanie faktów, związków, zależności zwłaszcza przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych,
• stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów.

Wyniki egzaminu zostaną podane w skali punktowej.
Przykładowe zadania są przedstawione w informatorach, które są publikowane na stronach internetowych okręgowych komisji egzaminacyjnych i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Powinny być także dostępne w każdej bibliotece szkolnej.

Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Edukacji Narodowej do egzaminów w roku 2002 przystąpi około 1 400 000 uczniów - ok. 540 tys. uczniów szkoły podstawowej, ok. 605 tys. uczniów gimnazjum i ok. 240 tys. absolwentów czteroletnich liceów. Wymagać to będzie przygotowania ok. 50 tys. egzaminatorów.

Przeprowadzenie po raz pierwszy tak dużego zadania wymaga przeprowadzenia egzaminów próbnych. Próba ta pozwoli na sprawdzenie przygotowania merytorycznego egzaminatorów, weryfikację procedur egzaminacyjnych, oswojenie z nową formą egzaminów uczniów i nauczycieli, a także sprawdzenie technicznej sprawności gromadzenia i przetwarzania danych.

Próbą objęci zostaną wszyscy uczniowie szóstych klas szkół podstawowych i trzecich klas gimnazjów oraz ci uczniowie klas maturalnych, którzy zdają nową maturę w roku 2002.

Każdy uczeń klasy trzeciej gimnazjum będzie uczestniczył tylko w jednej z dwóch części egzaminu - humanistycznej lub matematyczno-przyrodniczej.

Próbny egzamin maturalny nie będzie pełnym egzaminem maturalnym. Będzie to tylko pisemna matura z dwóch przedmiotów:

• matematyki (ponieważ powraca ona na maturę jako egzamin obowiązkowy),
• języka obcego nowożytnego (do tej pory był obowiązkowy na maturze tylko w liceach ogólnokształcących).

Na próbnej maturze każdy dostanie taki arkusz, jaki będzie później na właściwej maturze. Wszyscy w całej Polsce będą pisać takie same zadania. Wszystkie prace będą oceniane w taki sam sposób, według tych samych kryteriów, przez specjalnie przygotowanych egzaminatorów wpisanych do ewidencji egzaminatorów prowadzonej przez Centralną Komisję Egzaminacyjną.

Ustalono następujące terminy próbnych egzaminów: