Zmiany w naszej oświacie zachodzą szybko, do niektórych już zdążyliśmy się przyzwyczaić, na inne wciąż jeszcze czekamy. W sierpniu 1998 na naszych łamach opublikowaliśmy Harmonogram Wdrażania Reformy Systemu Edukacji. W październiku opublikowaliśmy bilans dokonań reformy w zakresie szkolnictwa zawodowego. Obecnie chcemy zebrać to, co już jest za nami, a co wciąż nas czeka w zakresie kształcenia ogólnego.

O tym, że reforma oświaty należy do najpilniejszych zadań, jakie powinno postawić nasze państwo po zmianie ustroju w roku 1989 r., wiedziano powszechnie, nie mniej jednak o ile zmiany stosunków własnościowych, systemu bankowego, handlu nastąpiły bardzo szybko, o tyle zmiany w edukacji, poza istotną korekcją programów, ciągle były odkładane. Punktem zwrotnym stały się systemowe przygotowania do reformy, które zapoczątkowało sformułowanie zasadniczych jej celów w styczniu 1998 r., a w kilka miesięcy później opublikowanie ich w tzw. "Pomarańczowej książeczce", czyli projekcie Reformy Systemu Edukacji. Przedstawiono w niej:

• Cele reformy
• Nowy ustrój szkolny
• Reformę systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem
• Nową koncepcję zarządzania i nadzorowania oświaty
• Koncepcję wychowania
• System oceniania i egzaminów
• Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
• Awans zawodowy nauczyciela
• Założenia nowego systemu finansowania oświaty.

Przedstawiono też projekty zmian w ustawie o systemie oświaty oraz nowe wersje licznych rozporządzeń, a także nową (w stosunku do poprzedniej z 15 maja 1997 r.) Podstawę Programową Wychowania Przedszkolnego oraz Kształcenia Ogólnego dla Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Dokumenty te, zwłaszcza Podstawa była przedmiotem powszechnej dyskusji, po której wprowadzono do niej wiele zmian.

Aby móc wprowadzić w życie reformę strukturalno-programową od 1 września 1999 należało przygotować wiele rozporządzeń, z których aż 11 podpisał Minister Edukacji Narodowej w dniu 15 lutego 1999. Między innymi były to rozporządzenia:

• o nowym systemie szkolnym oraz tworzeniu gimnazjów,
• w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych,
• w sprawie Podstawy Programowej Kształcenia Ogólnego,
• w sprawie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania, podręczników i zalecania środków dydaktycznych,
• w sprawie utworzenia okręgowych komisji egzaminacyjnych oraz określenia ich zasięgu terytorialnego.

Tworzenie gimnazjów stało się faktem. Powstało ich nieco więcej niż zakładali autorzy reformy, w niektórych przypadkach niezbędna jest korekta sieci tych placówek, co wiąże się z głębokim niżem demograficznym przez najbliższe lata.

Zasady nowego systemu oceniania są zawarte w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 19 kwietnia 1999 w sprawie klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Stosownie do tego rozporządzenia Szkoły stworzyły własne wewnątrzszkolne systemy oceniania uczniów. Są one poddawane analizie i w razie potrzeby - korektom.

Praca nauczyciela często postrzegana jest jako misja. Misja, której zasadniczym celem jest wychowanie młodego człowieka oraz przekazanie mu pewnego zestawu informacji. Jednym z kluczowych elementów szeroko rozumianego procesu dydaktycznego jest bez wątpienia system oceniania, nie bez przyczyny uważany za najbardziej subiektywny fragment procesu nauczania. Publikacja "Szkolny system oceniania. Praktyczny poradnik dla dyrektorów szkół i nauczycieli" wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniu zgłaszanemu przez środowiska nauczycielskie na opracowanie w sposób całościowy prezentujący omawiane zagadnienie. Opracowanie łączy w sobie podejście teoretyczne z możliwością prowadzenia zajęć warsztatowych.

Przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja pracują już według nowych programów. Powstało mnóstwo wartościowych podręczników i środków multimedialnych wspierających proces nauczania /uczenia się.

W klasach I-III szkoły podstawowej (I etap edukacyjny) obowiązuje kształcenie zintegrowane. Widza i umiejętności nauczane poprzednio na lekcjach języka polskiego, matematyki i środowiska są obecnie nauczane razem, bez oddzielania przedmiotów i metod nauczania. Dzieci poznają świat całościowo w sposób zgodny z możliwościami intelektualnymi właściwymi dla ich wieku, wykorzystując własne doświadczenia.

W klasach IV-VI (II etap edukacyjny) nauka odbywa się w ramach przedmiotów, ale i poprzez bloki przedmiotowe (przyroda, historia i społeczeństwo - kształcenie blokowe) i ścieżki edukacyjne. Na tym etapie jest ich cztery:

• edukacja prozdrowotna,
• edukacja ekologiczna,
• edukacja czytelnicza i medialna,
• wychowanie do życia w społeczeństwie - w tym:
  - wychowanie do życia w rodzinie,
  - edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie,
  - wychowanie patriotyczne i obywatelskie.

W Gimnazjum (III etap edukacyjny) uczeń poznaje podstawy najważniejszych dziedzin akademickich, a więc jego własne doświadczenie przestaje być głównym źródłem wiedzy i jego znaczenie maleje na rzecz teorii. Wiedza z różnych przedmiotów powinna być nadal podawana z zachowaniem korelacji (chronologicznej, pojęciowej itp.). W gimnazjum rozbudowaniu ulegają ścieżki edukacyjne: do tych, które obowiązywały w szkole podstawowej dochodzą jeszcze:

• edukacja filozoficzna,
• edukacja europejska,
• obrona cywilna,
• kultura polska na tle kultury śródziemnomorskiej.

Szczególne znaczenie w reformie polskiej oświaty zajmuje kształcenie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, zarówno dzieci szczególnie uzdolnione, jak i niepełnosprawne. Dla wybitnie uzdolnionych przewiduje się indywidualny tok nauki stosowany jednak ostrożnie, aby nie pozostawiać ucznia poza jego grupą rówieśniczą.
Reforma kształcenia uczniów niepełnosprawnych wynika z zachodzących w świecie głębokich przemian w podejściu do trudności w uczeniu się i niepełnosprawności człowieka. Wynika z nich przekonanie że szkoły ogólnodostępne powinny przyjmować maksymalnie duży odsetek dzieci, których warunki fizyczne, intelektualne i rozwój emocjonalny wykazują jakieś nieprawidłowości. Państwo nasze dąży do zapewnienia im równych szans poprzez powszechność nauczania, otwarty charakter systemu, tj. możliwości przejścia pomiędzy poszczególnymi typami szkół na każdym etapie kształcenia, zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa rozwoju dziecka, likwidowanie barier architektonicznych dla uczniów niesprawnych ruchowo.

Zasady nowego systemu oceniania zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 19 kwietnia 1999 w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Stosownie do tego rozporządzenia szkoły stworzyły własne wewnątrzszkolne systemy oceniania uczniów. Są one poddawane analizie i w razie potrzeby - korektom.

Mamy nową Kartę Nauczyciela i nowy system płac. Niestety, nasze nowe uposażenia nie spełniły naszych oczekiwań, należy przypuszczać, że w następnych latach system powiązania jakości pracy z wysokością zarobków zacznie działać.

Co nam pozostało do zrobienia?

Nowy system egzaminacyjny

Zgodnie ze znowelizowaną we wrześniu 1998 ustawą o systemie oświaty (Art.9a 1.) utworzono Centralną Komisję Egzaminacyjną (CKE) z siedzibą w Warszawie i osiem komisji okręgowych OKE (ich adresy znaleźć można na stronie internetowej CKE:).

CKE odpowiada za:

• opracowanie w oparciu o podstawę programową propozycji standardów wymagań będących podstawą przeprowadzenia odpowiednio sprawdzianów lub egzaminów,
• opracowanie wzorów dokumentów i procedur umożliwiających przeprowadzenie sprawdzianów i egzaminów,
• przygotowanie analizy wyników sprawdzianów i egzaminów oraz corocznych sprawozdań o poziomie osiągnięć uczniów na poszczególnych etapach kształcenia składanych Ministrowi Edukacji Narodowej,
• przygotowanie i upowszechnianie programów doskonalenia nauczycieli-egzaminatorów w zakresie oceniania i egzaminowania,
• inspirowanie badań naukowych i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania,
• prowadzenie ewidencji egzaminatorów OKE.

Okręgowe Komisje Egzaminacyjne odpowiadają za:

• organizowanie i przeprowadzanie sprawdzianów i egzaminów,
• przygotowanie zadań i testów egzaminacyjnych zgodnie ze standardami wymagań opracowanymi w oparciu o podstawę programową,
• analizowanie wyników sprawdzianów i egzaminów oraz formułowanie wniosków,
• opracowywanie i przekazywanie sprawozdań z przeprowadzonych sprawdzianów i egzaminów dyrektorom szkół, organom prowadzącym szkoły, kuratorom oświaty i Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
• szkolenie kandydatów na egzaminatorów,
• współpracę z innymi okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi oraz CKE.

• Sprawdzian wiedzy i umiejętności pod koniec szkoły podstawowej. Nie będzie to egzamin selekcyjny, wszyscy uczniowie pójdą do gimnazjum, natomiast będzie on obowiązkowy. Będzie miał on charakter ponadprzedmiotowy, to znaczy będzie wymagał od ucznia klasy szóstej całościowego podejścia do zdobytej wiedzy i umiejętności.
• Egzamin gimnazjalny. Komisja okręgowa przeprowadzi egzamin obejmujący:
  - umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych,
  - umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów matematyczno- przyrodniczych określonych w standardach wymagań. Egzamin ten także będzie powszechny i obowiązkowy, odbędzie się w macierzystym gimnazjum w maju. Przeprowadzi go zespół egzaminacyjny powołany przez dyrektora komisji okręgowej.
• Egzamin maturalny. Składać się on będzie z części wewnętrznej, mającej formę egzaminu ustnego i z części zewnętrznej, pisemnej. Część zewnętrzna będzie przygotowywana w szkole i oceniana przez szkolną komisję egzaminacyjną, zaś część zewnętrzna odbędzie się również w szkole, ale zadania do niej będą przygotowywane i oceniane przez egzaminatorów okręgowych komisji egzaminacyjnych, a napisane prace będą oceniane przez zewnętrznych egzaminatorów Egzamin wewnętrzny obejmie język polski i język obcy nowożytny, zaś część pisemna to egzamin z języka polskiego, języka obcego nowożytnego i matematyki oraz jednego z przedmiotów wybranych przez absolwenta. Przedmioty z części obowiązkowej będą zdawane na poziomie podstawowym. Zdający będzie mógł dodatkowo rozwiązać zadania w zakresie rozszerzonym. W przedmiocie wybranym nie będzie rozróżnienia poziomów.

Wszystkie te egzaminy będą testowane jesienią 2001 roku, jest zatem czas na odpowiednie ich przygotowanie i skorygowanie.

Nowa podstawa programowa dla szkół ponadgimnazjalnych

W kwietniu 2000 r. zostały ogłoszone projekty podstawowych dokumentów dotyczących szkolnictwa ponadgimnazjalnego w tzw. "Niebieskiej Książeczce". Do końca lipca trwała dyskusja na poszczególnymi jej zapisami. Liceum profilowane o profilu akademickim ma jako główne zadanie dobrze przygotować młodzież do studiów na wyższych uczelniach, kolegiach i w szkołach policealnych. W liceum profilowanym kształcenie odbywa się w dwóch obszarach:

• Kształcenie ogólne, które stanowi realizację kanonu treści nauczania zawartego w Podstawie programowej kształcenia ogólnego w liceum profilowanym (ok. 80% czasu nauczania),
• Kształcenie profilowe będące propozycją szkoły w zakresie dyscyplin akademickich.

Przygotowanie nauczycieli

Wiadomo, że powodzenie reformy zależy przede wszystkim od tych, którzy ją wprowadzają, czyli od nauczycieli. Dobre doświadczenia z kaskadowego programu przygotowywania nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów "Nowa Szkoła" koordynowanego przez CODN (o tym programie, w wyniku którego wykształcono ponad 3000 edukatorów, którzy dalej przygotowują do reformy nauczycieli na terenie całej Polski pisaliśmy w czerwcu 1998 pozwalają zastosować ten rodzaj szkoleń dla nauczycieli liceum profilowanego. Jednocześnie prowadzone są szkolenia dla przyszłych egzaminatorów, dyrektorów szkół i nadzoru.

Gdzie szukać informacji?

Reforma jest procesem, który szybko postępuje i ciągle potrzeba nam nowych informacji. Będziemy Państwa regularnie informować o zachodzących zmianach. Radzimy także zaglądać na strony MEN, a także korzystać z biblioteczki reformy MEN. Ukazało się już jej 25 zeszytów. Są one wydawane w dużych nakładach i wysyłane bezpłatnie do wszystkich szkół.