W roku 2002 szkoły ponadgimnazjalne, policealne i wyższe ukończy około 1 mln osób. Należy oczekiwać, że ok. 520 tysięcy z nich będzie potrzebowało pomocy w procesie wchodzenia na rynek pracy. Właśnie dla nich przygotowano program "Pierwsza praca", który Rada Ministrów przyjęła do realizacji 29 stycznia 2002 r.
Program "Pierwsza Praca" to program aktywizacji zawodowej absolwentów. Jest on integralną częścią Narodowej Strategii Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2000 - 2006, opartej na Europejskiej Strategii Zatrudnienia - zgodnie z wytycznymi, przyjętymi przez Radę i Parlament Europejski w sprawie zatrudnienia na rok 2002, młodzi ludzie wchodzący na rynek pracy są przedmiotem szczególnej troski Krajów Członkowskich. Program ten stanowi uzupełnienie programu "Przede Wszystkim Przedsiębiorczość".
Podstawowym celem programu "Pierwsza Praca" jest nie dopuszczenie do tego, aby absolwenci szkół stawali się i pozostawali bezrobotnymi. Niezbędnym jest więc zwiększenie szans absolwentów uzyskania pierwszego doświadczenia zawodowego oraz objęcie usługami aktywizującymi wszystkich zarejestrowanych absolwentów najpóźniej przed upływem 6 miesięcy od momentu rejestracji.
Intencją programu "Pierwsza Praca" jest pobudzenie aktywności lokalnej w kreowaniu projektów aktywizacji zawodowej, a także uruchomienie mechanizmów rozwiązywania lokalnych problemów społecznych, poprzez angażowanie młodych osób do pracy w organizacjach pozarządowych w charakterze wolontariuszy. Z drugiej strony działania zawarte w programie "Pierwsza Praca" promować będą mechanizmy prozatrudnieniowe. Zasadniczym z nich jest czasowe obniżenie kosztów dodatkowego zatrudnienia absolwentów w małych i średnich firmach, co może stać się jednym z impulsów rozwojowych gospodarki.
Warto, aby dyrektorzy szkół, nauczyciele, wychowawcy upowszechniali informację o programie "Pierwsza Praca" wśród uczniów, szczególnie kończących szkoły w tym roku.
Realizatorami programu są przede wszystkim centralne organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego wszystkich szczebli. Istotne wsparcie oczekiwane jest ze strony organizacji pozarządowych, a także ze strony organizacji zrzeszających pracodawców. Rząd zwróci się do ogólnopolskich organizacji pracodawców z propozycją zawarcia paktu na rzecz wspierania zatrudnienia absolwentów.
W harmonogramie działań założono pilne uruchomienie szeregu prac legislacyjnych i innych o charakterze przygotowawczym tak, aby pełną zdolność wykonawczą program osiągnął w momencie masowego napływu absolwentów na rynek pracy - tj. od czerwca 2002 r.

Program "Pierwsza Praca" realizowany będzie w pięciu obszarach:

1. Małe i średnie przedsiębiorstwa
2. Samozatrudnienie
3. Kształcenie
4. Wolontariat
5. Informacja, poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy

1. MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA
   1. W obecnej sytuacji tylko małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) prywatne są w stanie w znaczącej skali zatrudnić absolwentów wchodzących na rynek pracy. Jednak wysokie koszty pracy - szczególnie przy zatrudnianiu osób bez doświadczenia zawodowego - zniechęcają do przyjmowania nowych absolwentów. Konieczne są więc działania, które wyraźnie obniżą koszty zatrudnienia absolwentów przez małych i średnich przedsiębiorców. Nie mogą one polegać na obniżaniu wynagrodzenia poniżej pewnego minimum, lecz na przejściowym przejmowaniu przez państwo części pośrednich kosztów pierwszej pracy. Finansowanie tych kosztów przez budżet państwa musi być związane z danym absolwentem i jego umową o pracę lub staż.
      Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu przewiduje bardzo szeroki wachlarz możliwych rozwiązań, z których przeznaczonych wyłącznie dla absolwentów przewidziane są między innymi:
      1. Refundacja wynagrodzeń absolwentów. Pracodawca może przez 12 miesięcy otrzymywać refundację kosztów wypłaconego zatrudnionemu absolwentowi wynagrodzenia i składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie wyższej jednak niż kwota zasiłku dla bezrobotnych.
      2. Staże absolwenckie. Powiatowy urząd pracy zawiera z pracodawcą umowę, w wyniku której absolwent odbywa staż, wykonując prace określone w załączniku do umowy i otrzymując z tego tytułu z powiatowego urzędu pracy stypendium równe zasiłkowi dla bezrobotnych. Maksymalny czas trwania umowy to 12 miesięcy; umowa może przewidywać, iż wyznaczony przez pracodawcę pracownik otrzyma 10% łącznej kwoty stypendium z tytułu nadzoru nad programem stażu. Od stypendium są opłacane składki emerytalno-rentowe i wypadkowe - łącznie 34,14%. Skierowanie absolwenta na staż może odbyć się na jego wniosek lub za jego zgodą.
      3. Prace społeczno-użyteczne. Absolwent może - na swój wniosek lub za swoją zgodą - zostać skierowany przez starostę (na zasadach robót publicznych) do wykonywania przez okres do 6 miesięcy pracy niezwiązanej z wyuczonym zawodem, w wymiarze nieprzekraczającym połowy wymiaru czasu pracy w instytucjach użyteczności publicznej oraz organizacjach zajmujących się problematyką kultury, oświaty i turystyki, opieki zdrowotnej oraz opieki społecznej. Pracodawca może otrzymać refundację części kosztów poniesionych na wynagrodzenia i składkę na ubezpieczenie społeczne w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie wyższej jednak niż połowa najniższego wynagrodzenia plus 34,14% tytułem składki.
      4. Pożyczki na tworzenie nowych miejsc pracy dla bezrobotnych, skierowanych przez powiatowy urząd pracy (art. 18 ustawy: pożyczka na jedno miejsce pracy może być udzielona w wysokości do dwudziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia, oprocentowanie wynosi 50%, a w powiatach "zagrożonych" 30% zmiennej stopy oprocentowania kredytu lombardowego w stosunku rocznym.
      5. Programy specjalne. Art. 36 ustawy i rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 10 grudnia 1998 r. w sprawie programów specjalnych przeciwdziałania bezrobociu: są to działania inicjowane i realizowane przez powiatowe urzędy pracy we współdziałaniu z innymi instytucjami w celu promocji zatrudnienia osób zakwalifikowanych do grup ryzyka, czy takich, które z uwagi na ich kwalifikacje zawodowe oraz sytuację na lokalnym rynku pracy są zagrożone długotrwałym bezrobociem.
   2. Uzupełnieniem powyższych propozycji są regulacje prawne wprowadzone z dniem 1 stycznia 2002 r. ustawą o ułatwieniu zatrudnienia absolwentów szkół. Przewiduje ona refundowanie pracodawcom zatrudniającym absolwentów w rejonach zagrożonych bezrobociem strukturalnym składek na ubezpieczenie rentowe i wypadkowe w wysokości naliczonej od najniższego wynagrodzenia. Refundacja, wypłacana z Funduszu Pracy, przysługuje przez 12 miesięcy.
      Ponadto Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Ministerstwem Środowiska przygotuje program zatrudnienia (w formie staży, praktyk i/lub prac interwencyjnych) absolwentów przy zalesianiu i konserwacji lasów.
   3. Zachętą dla pracodawców do przyjmowania nowych pracowników powinny być także planowane zmiany w kodeksie pracy, wychodzącym naprzeciw zgłaszanym od dawna oczekiwaniom środowisk pracodawców. W prawie pracy konieczne jest wprowadzenie zmian uelastyczniających obowiązujące regulacje oraz obniżające koszty zatrudnienia nowych pracowników. Takie rozwiązania zawarte zostały w programie "Przede wszystkim przedsiębiorczość".
   4. Przewiduje się, że istotne znaczenie w zwiększeniu szans absolwentów na rynku pracy będzie miało uregulowanie kwestii stosunku pracy czasowej i pracownika czasowego, a w ślad za tym - agencji pracy czasowej. Już dziś młodzież jest głównym odbiorcą ofert pracy czasowej. Doświadczenia krajów zachodnich wskazują, że agencje pracy czasowej znacząco wpływają na zwiększenie elastyczności, a tym samym chłonności rynku pracy.
   5. Szansą na pracę dla około 2,5 tysiąca absolwentów będzie możliwość odbywania praktyki zawodowej i uzyskiwania doświadczenia zawodowego. Stało się to możliwe dzięki zawarciu dwustronnych umów z krajami UE, przewidujące zatrudnienie w ramach staży.
      
      
2. SAMOZATRUDNIENIE
   Dużą szansą na odnalezienie swojego miejsca na rynku pracy może być dla absolwenta założenie własnej firmy. Zwiększenie możliwości podejmowania własnej działalności gospodarczej wymaga:
   1. ograniczenia przeszkód i kosztów tworzenia przedsiębiorstw, co jest przedmiotem prac w ramach pakietu "Przede wszystkim przedsiębiorczość".
   2. uruchomienia w dużej skali programu udzielania tanich kredytów, poręczeń kredytowych i systemu dopłat do kosztów oprocentowania i związanego z nimi profesjonalnego doradztwa. W ofercie usług urzędów pracy występują pożyczki na podejmowanie własnej działalności gospodarczej. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wspólnie z Bankiem Gospodarstwa Krajowego uruchomią instrumenty finansowe, stwarzające absolwentom możliwość uzyskania kredytu na zorganizowanie własnego miejsca pracy, w tym między innymi poprzez rozwój systemu poręczeń kredytowych w oparciu o lokalne fundusze poręczeń kredytowych (tworzone m.in. przez organizacje pozarządowe i samorządy lokalne),
   3. okresowego zawieszenia pobierania od absolwentów zakładających własne przedsiębiorstwo emerytalno-rentowej części składki na ubezpieczenie społeczne. Ustawa o ułatwieniu zatrudniania absolwentom szkół (która weszła w życie 1 stycznia 2002 r.) zawiera pewne rozwiązania ułatwiające absolwentom podejmowanie samodzielnej działalności gospodarczej. Na mocy tej ustawy absolwent w okresie 12 miesięcy od podjęcia działalności gospodarczej może uzyskać z Funduszu Pracy dofinansowanie składek w części przeznaczonej na ubezpieczenie wypadkowe oraz rentowe.
   Więcej na ten temat na stronach internetowych pod adresem: www.1praca.gov.pl
   4. Wspieranie podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej przez absolwentów, prócz zagwarantowania dostępu do kapitału i ogólnego obniżenia kosztów prowadzenia takiej działalności, wymaga także wzmocnienia systemu wsparcia w zakresie m.in.:
   • możliwości dokonywania diagnozy własnych predyspozycji,
   • pomocy w tworzeniu i ocenie biznes planu
   • dostępu do wiedzy o prowadzeniu firmy,
   • kształtowania podstawowych niezbędnych umiejętności itp.
   Wojewódzkie urzędy pracy dysponują na ogół pełną wiedzą na temat dostępnych na terenie województwa form pomocy; wiedza ta zostanie zaktualizowana i szeroko upowszechniona w ramach realizacji wojewódzkich programów zatrudnienia absolwentów.
   
   
3. KSZTAŁCENIE
   Poprawa sytuacji absolwentów na rynku pracy w tym i kolejnych latach wymaga radykalnych zmian w programach kształcenia na wszystkich poziomach systemu oświaty, umożliwiających im uzupełnianie, poszerzanie lub zmianę kwalifikacji nabytych w systemie oświaty, w celu zwiększenia szans na zatrudnienie. Działalność ta realizowana będzie przez: system oświaty, kształcenie ustawiczne i działalność aktywizującą szkół.
   1. System oświaty
      Do obowiązków szkoły należeć będzie kształtowanie wśród uczniów i studentów postaw kreatywności i innowacyjności. Dopiero na takim gruncie można rozwijać wiedzę i praktyczne umiejętności w zakresie przedsiębiorczości.
      Niezbędne jest także uruchomienie przez szkoły, w porozumieniu z pracodawcami, programów kształcenia profilowanego. Umiejętne łączenie kształcenia ogólnego i profilowanego da lepsze przygotowanie młodym ludziom do podejmowania pracy, a także do tworzenia własnych firm. Część ogólna (zorientowana teoretycznie) programu nauczania powinna pozostać domeną uczelni (szkoły). Część profilowana (zawodowa) musi być realizowana w porozumieniu z pracodawcami. W dłuższej perspektywie istotne znaczenie dla dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy mieć będą prace nad tworzeniem standardów kwalifikacji zawodowych, które docelowo stanowić będą podstawę do konstruowania programów kształcenia zawodowego i standardów wymagań egzaminacyjnych (prace takie prowadzić będzie w 2002 i 2003 roku MPiPS). Prowadzone będą także prace nad rozwojem programów szkoleń modułowych i procedurami akredytacji programów i instytucji realizujących te programy.
      Dostosowywaniu kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy służyć będą prowadzone przez ekspertów na zlecenie Rządu badania i prognozy popytu na pracę.
   2. Kształcenie ustawiczne
      Realizowane będzie przez urzędy pracy (w tym także szkolenia na podstawie indywidualnych wniosków absolwentów), udzielane będą pożyczki szkoleniowe oraz stypendia dla osób zamieszkałych w rejonach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, które po utracie statusu absolwenta w ciągu 6 miesięcy podejmą naukę w szkole wyższego stopnia
   3. Działania aktywizujące szkół
      Niezbędne jest zachęcenie szkół, zwłaszcza wyższych, do tworzenia tzw. Biur Karier Zawodowych. Projekty tego typu będą wspierane przez państwo poprzez udzielanie grantów ze środków będących w dyspozycji Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
      Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokona przeglądu programów szkoleniowych i materiałów szkoleniowych, wykorzystywanych przez organizacje pozarządowe w ramach działań podejmowanych na rzecz młodzieży bezrobotnej i zagrożonej bezrobociem, a dofinansowywanych przez ministerstwo w ubiegłych latach. Dorobek ten zostanie upowszechniony w sieci urzędów pracy, placówek poradnictwa zawodowego systemu oświaty, Biurach Karier i wśród innych zainteresowanych instytucji - do wykorzystywania w bieżących działaniach na rzecz aktywizacji przybliżania młodzieży problematyki rynku pracy.
      
      
4. WOLONTARIAT
   Mimo podjęcia opisanych wyżej działań, w sytuacji tak dużego bezrobocia, z całą pewnością znaczna część absolwentów nie znajdzie pracy. Dla tej grupy szansą na zdobycie pierwszego doświadczenia zawodowego i sprawdzenie umiejętności zawodowych może stać się wolontariat, czyli nieodpłatna praca w organizacji pozarządowej. Uchwalenie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie umożliwi wykorzystanie tej formy na szerszą skalę. Więcej na ten temat na stronach internetowych pod adresem: www.1praca.gov.pl
   
   
5. INFORMACJA, PORADNICTWO ZAWODOWE I POŚREDNICTWO PRACY
   Powodzenie realizacji zamierzeń opisanych wyżej, wymaga szerokich działań w zakresie informacji, poradnictwa zawodowego, kształtowania umiejętności poszukiwania pracy.
   Instytucjonalną odpowiedzią na społeczne zapotrzebowanie w zakresie nowoczesnych usług poradnictwa zawodowego są Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Wojewódzkich Urzędów Pracy. Usługi Centrów wzbogacają dotychczasową ofertę powiatowych urzędów pracy zarówno dla osób bezrobotnych, poszukujących pracy, jak i pracujących, a także młodzieży planującej ścieżkę zawodową i tej która wchodzi na rynek pracy.
   W Centrach Informacji i Planowania Kariery Zawodowej absolwenci mogą uczestniczyć w zajęciach warsztatowych z zakresu kształtowania umiejętności pozazawodowych, między innymi autoprezentacji, technik poszukiwania pracy, poznania samego siebie, podejmowania decyzji zawodowych, planowania rozwoju zawodowego.
   Ponadto absolwenci zainteresowani podjęciem działalności gospodarczej mogą uzyskać pomoc w ocenie predyspozycji do pełnienia funkcji menedżerskiej, mogą też samodzielnie korzystać z różnorodnych zbiorów informacji zawodowej, a zwłaszcza z baz danych programu komputerowego "Doradca 2000". Szczegóły na stronach internetowych pod adresem: www.1praca.gov.pl.
   Zadania w tym obszarze będą realizowane także przez organizacje pozarządowe, w ramach projektów pomocowych (Phare, PAOW) oraz konkursów organizowanych przez WUP. Istotne uzupełnienie stanowić będą działania Ochotniczych Hufców Pracy (w tym ostatnim przypadku wobec młodzieży trudnej).
   Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z wojewódzkimi urzędami pracy uruchomi podprogram "Gminnych Centrów Informacji" - w pierwszym okresie (2002 r.) pilotażowo w maksimum 200 gminach z obszarów szczególnie wysokiego zagrożenia bezrobociem strukturalnym. Gminne Centra Informacji to lokalne centra informacji, gromadzące informacje z terenu oddziaływania (gmina, powiat, region), dotyczące pracy, szkoleń, podejmowania działalności gospodarczej, rynków zbytu itp. To także przybliżenie społeczności lokalnej oferty usług teleinformatycznych. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej udzielać będzie zainteresowanym społecznościom lokalnym grantów na organizację GCI. Będzie to równocześnie na aktywizację absolwentów poprzez formę wolontariatu - po przeszkoleniu finansowanym w ramach przyznanego grantu.