Jak doskonalą inni?

Szwajcaria

Doskonalenie nauczycieli w Szwajcarii zawsze miało wysoką rangę. Interesujące jest więc to, że aż do lat sześćdziesiątych (a w niektórych kantonach nawet do siedemdziesiątych) nie istniały instytucje zajmujące się doskonaleniem. Dopiero wówczas w każdym kantonie powstała placówka doskonalenia odpowiedzialna za podnoszenie kwalifikacji nauczycieli klas I-IX, czyli szkoły podstawowej i niższej średniej (odpowiednik naszego gimnazjum).

Dzisiaj istnieje w Lucernie jedna instytucja odpowiedzialna za doskonalenie nauczycieli liceów na terenie całego kraju. Jest ona jednak tylko organizatorem szkoleń, a nie ich realizatorem.

Aby uświadomić sobie istotę szwajcarskiego systemu doskonalenia nauczycieli, należy wyjść od jego początków. Szwajcaria jest krajem, w którym od dawna istniały silne stowarzyszenia nauczycielskie, których celem było działanie na rzecz rozwoju zawodowego członków, poszerzania ich kompetencji przedmiotowych i metodycznych. Początkowo, zgodnie z duchem czasu, przeważały kursy przedmiotowe. Na przykład, jeśli stowarzyszenie nauczycieli przyrody chciało zorganizować szkolenie na temat najnowszych osiągnięć w fizyce, znajdowało osoby do prowadzenia zajęć i kurs odbywał się zgodnie z życzeniem członków stowarzyszenia. Szkolenia opłacali sami nauczyciele, z rzadka -- dyrekcje szkół.

Z czasem osoby odpowiedzialne w stowarzyszeniach za organizację kursów doszły do wniosku, że byłoby wskazane mieć wspólną sekretarkę do załatwiania spraw organizacyjnych, wykładowców, umawiania terminów zajęć, rozliczania kosztów itp. Dzisiaj ta "sekretarka" to siedem osób tworzących komputerowe bazy danych zgłoszonych potrzeb oraz bazy kadry prowadzącej zajęcia. Osoby te są odpowiedzialne za sprawozdawczość i księgowość. Oferta szkoleń w postaci książeczki z opisem kursów i podaniem języka, w którym są prowadzone (warto pamiętać, że w tym niespełna 8-milionowym kraju kursy odbywają się w języku niemieckim, francuskim lub włoskim), ukazuje się na rok przed początkiem zajęć. Nadal jednak jest to mała instytucja nie zatrudniająca kadry szkoleniowej. Za to bardzo sprawna organizacyjnie.

Ten typ ośrodka jest u nas realizowany przede wszystkim w firmach prywatnych, w których kalkulacja ekonomiczna odgrywa decydującą rolę. Jeżeli mówimy o perspektywie przekształcania placówek doskonalenia w zakłady budżetowe, w których część budżetu pochodząca z zamówienia centralnego lub lokalnego będzie systematycznie malała, to taki model placówki powinien być godny uwagi.

Obecnie w Szwajcarii, podobnie jak w Polsce, coraz większą rolę odgrywa Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli (pisaliśmy o nim w kwietniu 1998) nastawione na przywarsztatowe szkolenie całego zespołu nauczycieli jednej szkoły.

Szwajcarzy byli jednymi z pierwszych naszych nauczycieli, gdy w początku lat dziewięćdziesiątych rozpoczynaliśmy reformowanie naszej oświaty (program STRU-KO). Wiele się od nich nauczyliśmy, na przykład:

• planowania doskonalenia na poziomie kursu,
• planowania doskonalenia na poziomie placówki,
• ewaluacji doskonalenia,
• przygotowania warsztatu pracy doradcy,
• przygotowania pracowników doskonalenia do pracy z radami pedagogicznymi szkół i placówek oświatowych (WDN).

Przy pomocy kolegów ze Szwajcarii wykształcono pierwszych w Polsce edukatorów -- teacher-trainerów języka niemieckiego, ekspertów nauczania dorosłych. Ich szkolenie stało się inspiracją do tworzenia programów dla dalszych grup edukatorów, m. in. w programie "Nowa Szkoła", o którym pisaliśmy wielokrotnie (najwięcej informacji znajdziesz w: Program wspierający NOWA SZKOŁA

Słowenia

Słowenia to niespełna dwumilionowy kraj -- najbogatsza część byłej Jugosławii -- rozwijający się bardzo dynamicznie. Dochód na jego mieszkańca jest dwa razy większy niż w Polsce. Wysoka kultura, architektura z czasów cesarstwa austro-węgierskiego, obok walorów krajobrazu, czynią ten kraj dobrze zorganizowanym i atrakcyjnym turystycznie.

Słowenia, inaczej niż inne republiki b. Jugosławii, nie prowadziła wojny z "bratnimi" republikami. Od razu postawiła na rozwój ekonomiczny i kulturalny. Szybko też zaczęła reformować swoją oświatę, zwiększając stopień skolaryzacji w szkołach średnich i na wyższych uczelniach (w tych ostatnich w roku szkolnym 1996/97 znalazło się już 30% rocznika 18-latków).

Nawiązując kontakty z krajami Unii Europejskiej w celu wymiany doświadczeń, pedagodzy słoweńscy związani z systemem doskonalenia zastosowali ciekawe rozwiązania, które mogłyby zainspirować nasze placówki do podniesienia efektywności.

Precyzyjne stwierdzenie: co to znaczy, że nauczyciel się doskonalił -- zawsze nastręczało wiele trudności. Do jednego statystycznego worka szli i ci po krótkim szkoleniu, i ci, którzy odbyli wielomiesięczne kursy. Nawet obecne próby ustalenia, kiedy wydaje się świadectwo, a kiedy zaświadczenie, nie w pełni rozwiązują ten problem.

W Słowenii rozwiązano go następująco:

1. Za doskonalenie uważa się szkolenie, które trwa co najmniej 24 godziny w "jednym kawałku", czyli z oderwaniem od pracy. Jeżeli kurs jest dłuższy, to każda jego część nie może trwać mniej niż 16 godzin.
2. Zaliczenie kursu nie następuje po jego zakończeniu, ale po wykonaniu pracy związanej z wykorzystaniem zdobytej na nim nowej umiejętności. Na przykład, jeśli kurs dotyczył zastosowania programów komputerowych w fizyce, to należy przeprowadzić lekcję na ten temat, którą oceni dyrektor lub wskazana przez niego osoba. Lekcję tę należy opisać i wysłać do osób, które prowadziły kurs - wtedy dopiero następuje zaliczenie. Za 24-godzinne szkolenie uczestnik uzyskuje jeden punkt.
3. Po zdobyciu określonej liczby punktów nauczyciel dostaje podwyżkę!

Jestem przekonana, że długość szkolenia (nie jako jedyny wskaźnik podnoszenia kwalifikacji!!!) powiązana ze sprawdzeniem skuteczności nauczania nauczyciela za pomocą obserwacji faktycznie nabytych przez niego umiejętności to dobry pomysł. Warto go wziąć pod uwagę, budując nowe zasady systemu doskonalenia nauczycieli w Polsce.