Jak to robią inni ?

Wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli

Można powiedzieć bez przesady, że w większości krajów świata reformowanie oświaty jest narodowym priorytetem. Kraje bogate wiedzą dobrze, że od poziomu wykształcenia społeczeństwa zależy rozwój ekonomiczny kraju, konkurencyjność jego wyrobów, a co za tym idzie -- jego zamożność. Kraje biedne coraz bardziej uświadamiają sobie, że wykształcenie jest niezbędnym warunkiem wyjścia z ubóstwa, z dyskryminacyjnej pozycji w świecie. Dla nikogo też nie ulega wątpliwości, że powodzenie reform zależy od dobrze przygotowanej kadry, w tym przypadku -- kadry nauczycielskiej. Nie chodzi tu jednak tylko o podstawowe wykształcenie nauczyciela, jako specjalisty przedmiotowego, ale jako osoby, która działa w warunkach określonej szkoły, w określonym zespole nauczycieli. W większości krajów rośnie więc zapotrzebowanie na osoby, które prowadzą doskonalenie wewnątrz szkoły. Nazywa się ich agentami zmian, trenerami czy też liderami doskonalenia wewnątrzszkolnego. Osoby, które przeszły określony cykl szkoleń, uzyskując umiejętności niezbędne do wspierania Rozwoju Organizacyjnego Szkoły (ROS), nazywane są edukatorami lub moderatorami Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli (WDN).

Rozróżnienie między kompetencjami moderatora (kilkudziesięcioosobowa grupa takich osób została wykształcona w Kielcach, stąd nazywa się ich "moderatorami kieleckimi"), a kompetencjami lidera WDN zostały opisane przez E. Brudnik i K. Knafel w materiałach przygotowanych do programu: "Nowa Szkoła".

MODERATOR "KIELECKI" doradca w zakresie ROS ekspert WDN w różnych dziedzinach (np. agresja w szkole, problemy z dyscypliną, rozwój aktywności poznawczej uczniów, konflikty w szkole)	LIDER "REFORMATORSKI" ekspert WDN w jednej dziedzinie (zakresy wyznaczone przez reformę)
specjalista od prowadzenia lub/i wspierania procesów rozwoju szkoły	posiada tylko podstawowe umiejętności umiejętności z zakresu prowadzeni procesu rozwoju szkoły; po cyklu kształcenia może się stać moderatorem "kieleckim"

Moderator powinien posiadać następujące cechy i umiejętności:

• EMPATIA (np. moderator stawia pytania, dzięki którym partner wie, że jest w centrum zainteresowania, że moderator wczuwa się w jego problemy i emocje)
• UPORZĄDKOWANE MYŚLENIE I DZIAŁANIE (np. jasna struktura, konsekwentny sposób działania, ocena wszystkich dostępnych informacji, ocena konsekwencji wszelkich działań)
• ODPORNOŚĆ PSYCHICZNA (np. stałe zaangażowanie, spokojne reagowanie na prowokacje, umiejętność pozostawania na płaszczyźnie rzeczowej)
• UMIEJĘTNOŚĆ NAWIĄZYWANIA KONTAKTU (np. przejmowanie inicjatywy, wychodzenie do innych, gotowość do udzielania informacji o sobie, oferowanie pomocy)
• KOMUNIKATYWNOŚĆ (np. umiejętność zrozumiałego przekazywania komunikatów na wszystkich poziomach komunikacji)
• KREATYWNOŚĆ (np. tworzenie wielu idei, zachęcanie do tworzenia nowych, niekonwencjonalnych pomysłów, tworzenie alternatyw)
• EFEKTYWNOŚĆ (praca zorientowana na efekt, samodzielne określanie sobie miary sukcesu, realistyczna samoocena)
• UMIEJĘTNOŚĆ WSPÓŁPRACY Z INNYMI (np. wspieranie wspólnego rozwoju, formułowanie zasad pracy, rezygnacja z forsowania własnych pomysłów, wspieranie nietypowych opinii i głosu mniejszości)

(wg. Cornelli G. Training als Beitrag zur Organisationsentwicklung Bd. 4, 1989 w mat. progr. TERM E. Brudnik, Rozwój Organizacyjny Szkoły)

Trudno sobie wyobrazić, że w krótkim czasie, jaki dzieli nas od początku wprowadzenia reformy w całym kraju (wrzesień 1999), będziemy w stanie wyszkolić dostateczną liczbę takich specjalistów, aby zapewnić każdej szkole wsparcie w jej działaniach. Trzeba jednak myśleć o tym, aby w każdej szkole była osoba odpowiedzialna za wdrażanie reformy, ktoś, kto otrzymuje stałą pomoc w zdobywaniu kompetencji lidera WDN.

Przyjrzyjmy się, jak to wygląda w różnych krajach Europy.

Nie ma wielu przykładów kształcenia zarówno liderów, jak i moderatorów WDN. Odnosi się wrażenie, że każdy kraj stosuje rozwiązania nie mające długiej tradycji i wielu przykładów. Oto niektóre z nich.

NIEMCY

W Niemczech na niektórych uniwersytetach studenci specjalizujący się w naukach społecznych mogą po czwartym roku studiów przygotowywać się do roli :

• psychoterapeuty
• nauczyciela
• naukowca prowadzącego badania edukacyjne
• moderatora WDN

Specjalizacja tego ostatniego obejmuje takie problemy, jak rozwój organizacyjny szkoły (ROS), konstruowanie programów nauczania wokół podstaw programowych, (curriculum development), nowoczesne, aktywne metody nauczania itp. Zdobywanie tych kwalifikacji odbywa się często na terenie szkoły we współpracy z osobami odpowiedzialnymi za doskonalenie wewnątrz tej szkoły. W Północnej Nadrenii-Westfalii przeprowadzono szereg szkoleń modułowych dla trenerów WDN. Wymagają oni jednak dodatkowych szkoleń, jeżeli chcą specjalizować się w takich dziedzinach, jak konstruowanie programów, ocenianie wspierające itp. Moduły te kształcą umiejętności, które u nas nazywa się czasem podstawowymi umiejętnościami trenerskimi (PUT).

HOLANDIA

W Holandii realizuje się dwuletni program kształcenia osób przygotowujących się do roli moderatorów WDN. W kursie bierze udział jedna osoba z każdego uniwersytetu i każdego kolegium. Program ten realizowany był przez Per Dalin'a z norweskiej agencji IMTEC. W ten sposób zmieniono tradycyjne doskonalenie nauczycieli w doskonalenie i doradztwo wewnątrzszkolne. Uczestnicy programu pracują w parach. Przez 60 dni w roku biorą udział w seminarium lub biorą udział w badaniach edukacyjnych. Wspólna praca w szkole pozwala im nabyć doświadczenie dla dalszych działań. Postęp ich prac, metody pracy i stosowane strategie opisują regularnie przygotowywane raporty. Szkolenia na tym poziomie nie uwzględniają specyfiki przedmiotowej w doskonaleniu. Biorący udział w programie uczą się raczej metod i poznają narzędzia do wprowadzania wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli.

Podobnie jak w Niemczech, studenci holenderscy mają możliwość studiowania nauk pedagogicznych na studiach uniwersyteckich. W programie omawiane są takie zagadnienia, jak rozwój organizacyjny szkoły (ROS), konstruowanie programów, ocenianie, dynamika grup, polityka edukacyjna itp. Są także i inne inicjatywy, np. moderatorzy WDN pracują we wspólnym programie, który umożliwia im wymianę doświadczeń, a także skorzystanie z pomocy wysokokwalifikowanego doradcy.

WIELKA BRYTANIA

W Wielkiej Brytanii wiele kursów nastawionych jest na podniesienie jakości pracy szkoły. W kursach biorą udział nauczyciele i dyrektorzy z różnych szkół. Szkolenie nastawione jest na poszerzenie wiedzy, umiejętności i zmian zachowań ludzkich niezbędnych do wprowadzenia zmian w szkole. Od uczestników oczekuje się następnie wprowadzenie tych zmian i obserwacji, co w następstwie ich wprowadzenia zmieniło się w szkołach. To podejście nazwano "metodą kaskadową".

Wprowadzanie Narodowego Programu Nauczania (National Curriculum) w Anglii i Walii wymagało przeprowadzenia wielu szkoleń wspierających te działania, związanych przede wszystkim z nauczaniem przedmiotów. Okazało się jednak, że te doświadczenia rzadko były przekazywane przez uczestników programu innym szkołom.

HISZPANIA

Uniwersytet w Barcelonie proponuje czteroletnie studia edukacyjne zarówno ogólne, jak i nastawione na dydaktyki przedmiotowe. Program studiów obejmuje treści teoretyczne, a także refleksję nad doświadczeniem praktycznym. Celem tego programu jest wykształcenie doświadczonego nauczyciela, który będzie moderatorem wewnątrzszkolnego doskonalenia mogącym służyć wielu szkołom różnego typu.

Wnioski wynikające z doświadczeń kształcenia osób, które prowadzą WDN:

• Przykłady kształcenia zarówno moderatorów, jak i liderów doskonalenia wewnątrzszkolnego są nieliczne i trudno na ich podstawie przygotować zadawalający program kształcenia moderatorów WDN. Nie należy jednak oczekiwać, że kiedykolwiek będzie istniał idealny czy też typowy taki program. Jest rzeczą oczywistą, że zależeć on będzie od specyfiki danego kraju, jego stopnia rozwoju itp.
• ciekawym pomysłem wydaje się zdobywanie kwalifikacji moderatora WDN w czasie studiów uniwersyteckich w powiązaniu z praktyką w szkole. Obecnie jednak dominuje model kształcenia moderatorów w trakcie ich pracy zawodowej;
• szkolenie moderatorów często prowadzone jest na szczeblu centralnym, jako element polityki edukacyjnej państwa. Bywa również wynikiem inicjatyw lokalnych;
• część szkoleń nastawionych jest na kształcenie indywidualnego nauczyciela, inne dotyczą szkolenia całego zespołu nauczycieli -- te ostatnie wydają się bardziej skuteczne;
• kursy wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli dotyczą zarówno ogólnych metod pracy nauczyciela, jak i poszczgólnych przedmiotów lub grup przedmiotów;
• prowadzone jest zarówno szkolenie moderatorów WDN, jak i liderów odpowiedzialnych za doskonalenie wewnątrz szkoły.

I jeszcze jedna uwaga. Jak zauważają nasi zachodni koledzy, ich szkoły różnią się od naszych nie tyle zamożnością, ile posiadaniem tzw. struktur poziomych. Nauczyciele dzielą się na grupy wg nauczanych przedmiotów, np. przyrodnicy, humaniści itp. Każda grupa ma swojego szefa, który odpowiada za jej doskonalenie. Odbywa się ono przede wszystkim w szkole. Szef (head of department) odpowiada przed dyrektorem za wyniki swej grupy, w razie potrzeby kieruje nauczycieli na szkolenia poza szkołą. Myślę, że reformując polską oświatę, warto się temu wszystkiemu przyjrzeć.

Janina Zawadowska