Rodzice w szkole (cz. 2)

Zgodnie z założeniem reformy oświaty, głównymi celami szkoły są: stworzenie uczniom warunków do rozwoju osobowego, wykształcenie w nich umiejętności współżycia społecznego i samodzielnego rozwiązywania problemów oraz pomoc w odnalezieniu przez nich zgodnej z normami społecznymi hierarchii wartości. Szkoła ma być jednocześnie miejscem, w którym odbywa się proces zdobywania wiedzy. Celowo użyłam określenia "zdobywanie". Powszechnie używane "przekazywanie wiedzy" sugeruje niezbyt przyjemną i mało skuteczną bierną rolę uczącego się. Tak sformułowane cele wymagają sprawnej organizacji i skutecznej współpracy między wszystkimi zainteresowanymi podmiotami: nauczycielami, dyrekcją szkoły, rodzicami i uczniami oraz społecznością lokalną. W warunkach transformacji ustrojowej grupą dominującą, wywierającą największy wpływ na pozostałe, okazali się rodzice. Oczywiście, przez to, czego dokonali. Wyliczmy:

• zakładali szkoły społeczne, przez co polepszyły się warunki, w których uczą się ich dzieci,
• udzielali i udzielają szkołom pomocy finansowej i rzeczowej,
• spowodowali powszechny wzrost świadomości roli rodziców w procesie edukacyjnym dziecka.

Proces budowania współpracy między rodziną, szkołą i gminą wymaga jednak lepszego rozumienia wzajemnych relacji i ról pełnionych przez jego uczestników. Na kwietniowym spotkaniu Rady Konsultacyjnej ds. Reformy Edukacji Narodowej, o którym pisaliśmy w czerwcu br. (Rodzice w szkole cz. 1), zespół pracujący pod kierunkiem dr Marii Mendel z Uniwersytetu Gdańskiego przedłożył projekt edukacyjny Budowanie partnerstwa: rodzina - szkoła - gmina. Program zakłada:

1. Kaskadowe przygotowanie wysoko kwalifikowanej kadry oraz poszerzenie partnerskich kompetencji działania rodziny, szkoły i społeczności lokalnej poprzez:
- powołanie studiów licencjackich i podyplomowych kształcących w tym zakresie przyszłych nauczycieli i pracowników socjalnych,
- uzupełnienie istniejących programów studiów nauczycielskich o treści zawierające przygotowanie do partnerskiej współpracy z rodzicami i środowiskiem,
- organizację kursów przygotowujących do współpracy z rodzicami oraz doskonalących umiejętności nauczycieli i samorządów.

2. Stworzenie zaplecza informacyjnego, dotyczącego praw rodziców oraz współodpowiedzialności rodziny, szkoły i społeczeństwa za edukację poprzez:
- wydawanie lokalnych czasopism,
- prowadzenie w społeczności szkolnej "rodzicielskiej rozgłośni radiowej", nadającej informacje ważne dla rodziców dzieci w wieku szkolnym oraz rozwijającej ich rodzicielską wiedzę i umiejętności,
- prowadzenie "rodzicielskiej strony internetowej", której stałym elementem powinno być doradztwo, wzajemne wspieranie się rodziców, otwarta korespondencja.

3. Wspieranie ruchów samopomocowych oraz partnerskiego współdziałania trzech środowisk edukacyjnych dziecka

Projekt wymaga opracowania szczegółowych koncepcji prac wdrożeniowych oraz programu pilotażowego. Do jego szczegółowego przygotowania ministerstwo powołało zespół, w skład którego wchodzą zarówno przedstawiciele MEN, jak i Pełnomocnika ds. Rodziny.

Dlaczego projekt Budowanie partnerstwa: rodzina - szkoła - gmina wydaje się nam tak ważny? Ponieważ całościowo ujmuje niezbędne działania na rzecz przełamania istniejących barier między środowiskiem szkoły, rodziny i społeczności lokalnej. Razem będą one mogły więcej zdziałać na rzecz edukacji dzieci i młodzieży. Także i dlatego, że zakłada kształcenie nauczycieli w tak ważnej dla nich dziedzinie już w czasie studiów.

Projekt naukowców z Gdańska wykorzystuje doświadczenia amerykańskiego projektu (cieszącego się w USA ogromnym powodzeniem), który został oparty na koncepcji Joyce Epstein. Koncepcja ta wyróżnia sześć typów partnerskiego współdziałania rodziny, szkoły i społeczności lokalnej. Są to:

1. Rodzicielstwo
Tworzenie domowego środowiska wspierającego uczące się dzieci:
- zmiany w warunkach domowych, aby wspierały one edukację dziecka,
- kursy, warsztaty, kasety wideo dla rodziców prezentujące możliwości wspierania rozwoju dziecka (np. ukazujące, jak wspierać dziecko uczestniczące w kursie nauki czytania, pisania, rachunku pamięciowego,
- realizacja programów wspierania rodziny w zakresie ochrony zdrowia, odżywiania,
- informacja o szkołach i możliwościach dziecka stojącego u progu kolejnego szczebla edukacji szkolnej.

2. Komunikacja
Poszukiwanie efektywnego komunikowania się między szkołą a domem w zakresie programu szkoły i postępów w rozwoju dzieci:
- indywidualne spotkania z rodzicami, których inicjatorem jest nauczyciel nie zrażający się niepowodzeniami,
- cotygodniowe lub comiesięczne informacje pisemne o postępach dziecka i ustalenia podejmowane po konsultacji z nauczycielem,
- pełna informacja nt. oferty szkoły, polityki edukacyjnej, programu, perspektyw rozwoju.

3. Wolontariat
Organizowanie pomocy i wsparcia rodziców:
- dyżury rodziców podczas wyjść, wycieczek; pomoc w pracach administracyjnych i w obsłudze szkoły,
- rodzicielskie patrole ukierunkowane na bezpieczeństwo dzieci,
- praktyczny udział w wykonywaniu pomocy dydaktycznych itp.

4. Nauka domowa
Dostarczanie rodzicom informacji i pomysłów dotyczących pomagania dzieciom w pracy domowej:
- pełna informacja o wymaganych umiejętnościach i wiadomościach dziecka (standardy edukacyjne),
- informowanie o przyjętym w szkole znaczeniu pracy domowej, o sposobach monitorowania pracy szkolnej i dyskutowania na jej temat w domu,
- informacja o sposobach pomagania uczniom w świetle uzyskanych ocen,
- informacja o planowanych pracach domowych, np. zaplanowanie czytania lektury w perspektywie omawiania jej w przyszłości,
- zadania na wakacje (np. dziecko wraz z rodzicami ma obserwować zachowanie zwierzęcia w Zoo w swoim mieście),
- umożliwienie rodzicom udziału w lekcjach i innych formach aktywności szkoły,
- uczestnictwo rodziców i dzieci w corocznym określaniu indywidualnych celów edukacyjnych oraz w planowaniu dalszej drogi rozwoju ucznia (szkoła wyższego stopnia, praca).

5. Współdecydowanie

Włączanie rodziców w podejmowanie decyzji dotyczących życia szkoły i rozwijanie reprezentacji rodziców:
- powstawanie rad rodziców, stowarzyszeń,
- tworzenie ciał doradczych do spraw np. bezpieczeństwa, programu szkoły,
- różne komitety, komisje na z udziałem rodziców.

6. Współpraca ze społecznością lokalną

Rozpoznawanie oraz integrowanie działań zaradczych i usług świadczonych przez środowisko lokalne szkołom, rodzicom i dzieciom:
- informacja dla rodziców o lokalnych działaniach dotyczących zdrowia, kultury, rekreacji, opieki społecznej,
- informacja o działalności społecznej w środowisku lokalnym, związanej z realizacją celów edukacyjnych,
- włączanie rodziny, jako współpartnera, w działania obywatelskie, samorządowe, kulturalne, gospodarcze, budżetowe, ekologiczne gminy na rzecz rodziny i dziecka,
- uczestnictwo absolwentów szkół w realizacji programów dla uczniów.

Wcielanie w życie wyżej wymienionych zadań wymaga przygotowania nauczycieli, intensywnego kształcenia ich. Pisząc o tym, autorka projektu porusza rzecz o fundamentalnym znaczeniu: wskutek słabo rozwiniętego zaplecza badawczego, nadal nie jest przedmiotem studiów zagadnienie "wikłania" rodziców w życie szkoły i społeczności lokalnej. Przyszli nauczyciele nie uczą się tego, co i jak robić z owym zaangażowaniem rodziców w sprawy edukacji własnych dzieci. Sprawa organizacji szkoleń dla nauczycieli wydaje się więc bardzo pilna.

Na koniec warto przytoczyć treść dokumentu z roku 1992 ogłoszonego przez środowiska rodzicielskie Europy zwanego "Kartą praw i obowiązków rodziców", który może się stać elementem inspirującym rozwój działań na rzecz współpracy szkoły, rodziny i środowiska lokalnego:

1. Rodzice mają prawo do wychowania swoich dzieci w duchu tolerancji i zrozumienia dla innych, bez dyskryminacji wynikającej z koloru skóry, rasy, narodowości, wyznania, płci oraz pozycji ekonomicznej. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w duchu odpowiedzialności za siebie i za cały świat.

2. Rodzice mają prawo do uznania ich prymatu jako pierwszych nauczycieli swoich dzieci. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w sposób odpowiedzialny i nie zaniedbywać ich.

3. Rodzice mają prawo do pełnego dostępu do formalnego systemu edukacji dla swoich dzieci z uwzględnieniem ich potrzeb, możliwości i osiągnięć. Rodzice mają obowiązek zaangażowania się jako partnerzy w nauczaniu ich dzieci w szkole.

4. Rodzice maja prawo dostępu do wszelkich informacji o instytucjach oświatowych, które mogą dotyczyć ich dzieci. Rodzice mają obowiązek przekazywania wszelkich informacji szkołom, do których uczęszczają ich dzieci, dotyczących możliwości osiągania wspólnych dla domu iszkoły celów edukacyjnych.

5. Rodzice mają prawo wyboru takiej drogi edukacji dla swoich dzieci, która jest najbliższa ich przekonaniom i wartościom uznawanym za najważniejsz dla rozwoju ich dzieci. Rodzice mają obowiązek dokonania świadomego wyboru drogi edukacyjnej, jaką ich dzieci powinny zmierzać.

6. Rodzice mają prawo domagania się od formalnego systemu edukacji tego, aby ich dzieci osiągnęły wiedzę duchową i kulturową. Rodzice mają obowiązek wychować swoje dzieci w poszanowaniu i akceptowaniu innych ludzi i ich przekonań.

7. Rodzice mają prawo wpływać na politykę oświatową realizowaną w szkołach ich dzieci. Rodzice mają obowiązek osobiście włączać się w życie szkół ich dzieci i stanowić istotną część społeczności lokalnej.

8. Rodzice i ich stowarzyszenia mają prawo wydawania opinii i przeprowadzania konsultacji z władzami odpowiedzialnymi za edukację na wszystkich poziomach ich struktur. Rodzice mają obowiązek tworzyć demokratyczne, reprezentatywne organizacje na wszystkich poziomach. Organizacje te będą reprezentowały rodziców i ich interesy.

9. Rodzice mają prawo do pomocy materialnej ze strony władz publicznych, eliminującej wszelkie bariery finansowe, które mogłyby utrudnić dostęp ich dzieci do edukacji. Rodzice mają obowiązek poświęcać swój czas i uwagę swoim dzieciom i ich szkołom, tak aby wzmocnić ich wysiłki skierowane na osiągnięcie określonych celów nauczania.

10. Rodzice maja prawo żądać od odpowiednich władz publicznych wysokiej jakości usługi edukacyjnej. Rodzice mają obowiązek poznać siebie nawzajem, współpracować ze sobą i doskonalić swoje umiejętności "pierwszych nauczycieli" i partnerów w kontaktach: szkoła - dom.

Tyle o prawach i obowiązkach rodziców w europejskiej karcie. W naszym prawodawstwie obowiązuje jeszcze ratyfikowana przez Polskę Konwencja Praw Dziecka oraz odpowiednie zapisy w Ustawie o systemie oświaty i w Ramowym statucie szkół publicznych.

A może Ty masz ciekawe doświadczenia z współpracy z rodzicami swoich uczniów lub podopiecznych? Jeśli chcesz je zaprezentować na naszych łamach, napisz. Nasz adres: reforma_oswiaty@wsip.com.pl

Oprac. Janina Zawadowska

1. Mendel M. informacje red., praca zbiorowa Rodzice w szkole Projekt programu budowania partnerstwa: rodzina-gmina szkoła powstały przy wsparciu ze strony Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

2. Epstein J.L. et al. School, family and community partnership. Your handbook for action. Thousand Oaks, CA Corvin Press. 1997

3. Mendel M. Rodzina, szkoła, gmina - kulturowe aspekty współzależności w: J.Żebrowski red. Edukacja kulturalna w społeczeństwie obywatelskim Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk, 1997

4. Dzierzgowska I. Rodzice w szkole Wydawnictwo CODN,1998.