Rodzice w szkole (cz. 1)

21 kwietnia 1999 odbyło się kolejne posiedzenie Rady Konsultacyjnej ds. Reformy Edukacji Narodowej, którego głównym tematem była rola rodziców w szkole. Nikt chyba nie kwestionuje ogromnej ich roli, jako partnerów szkoły w działaniach edukacyjnych, wychowawczych, organizacyjnych itp.

Wprowadzenie obowiązku kształcenia dzieci w większości krajów europejskich, które zaczęło się na początku mijającego właśnie stulecia, zmieniło wzajemny stosunek między rodziną a społeczeństwem. Rodzice, będący dotychczas jedynymi osobami zangażowanymi w kształtowanie przyszłości swych dzieci, zaczęli dzielić tę odpowiedzialność ze szkołą. Szkoła była zresztą tym ważniejsza, im większa była różnica kulturowa między edukacją publiczną a rodziną. W dzisiejszych czasach rola rodziców w szkole jest co najmniej tak samo istotna.

Znamy jednak daleką od ideału rzeczywistość naszych szkół. Cisza i pochylone głowy na zebraniach klasowych, gdy wychowawca proponuje: "kto z Państwa mógłby..." Szkołę krytykuje się po cichu, stosunki między nauczycielami a rodzicami dalekie są od prawdziwego partnerstwa.

W szkołach społecznych i prywatnych z kolei odnosi się często wrażenie, że to nowe dla rodziców doświadczenie "płacę i wymagam" wykorzystywane jest jako reakcja na poprzednie lata "spuszczonych głów". Mówią więc śmiało, krytykują, zgłaszają pretensje, że "szkoła droga, a angielski na marnym poziomie, a miał być jeszcze hiszpański, miało być więcej wycieczek itp."

Czasem, pewni swej siły, stawiają zarzuty zadziwiające: "pani od fizyki chodzi w przydeptanych butach, a to nie pasuje do naszej szkoły..." albo "nie po to płacę, żeby moje dziecko się przemęczało, ma mieć trójkę i już!"

Nie mamy wątpliwości, że nie taki powinien być udział rodziców w życiu szkoły. A przecież:

• rodzice są pierwszymi wychowawcami i nauczycielami dziecka i współpraca ze szkołą, uzgadnianie stanowisk w wielu sprawach leży w ich interesie,
• rodzicom zależy na jak najpełniejszym rozwoju dziecka i ponoszą za nie odpowiedzialność,
• wszelkie patologie, uzależnienia, agresja wymagają ścisłej współpracy szkoły i domu,
• rodzice mają prawo do informacji o swoich dzieciach, z kolei ich informacjao szkole może pomóc szkole w działaniach na rzecz podnoszenia jakości jej pracy,
• rodzice, jako podatnicy, mają prawo wiedzieć i ingerować w to, jak wydawane są ich pieniądze,
• rodzice, jako fachowcy z różnych dziedzin mogą wydatnie wspierać działania szkoły.

Propozycje poprawienia tego stanu rzeczy zgłoszone na posiedzeniu Rady Konsultacyjnej omówimy w następnym numerze. Obecnie chcemy pokazać, jak współpraca szkoły i rodziców wygląda w różnych systemach edukacyjnych Unii Europejskiej oraz w krajach EFTA/EOG, tj. Islandii, Liechtensteinie i Norwegii. Wiadomości te mogą się przydać radom pedagogicznym w tworzeniu planu dydaktyczno-wychowawczego szkoły.

Indywidualne prawa rodziców

We wszystkich wymienionych państwach rodzice mają prawo naturalne, a w niektórych krajach - ustawowy obowiązek kształcenia swoich dzieci. Istnieje także wolność wyboru rodzaju szkoły, publicznej lub prywatnej. Wybór może być ograniczony przez rejonizację, a także przez różne dodatkowe kryteria, gdy podaż przekracza popyt. W Austrii, Holandii, Irlandii Północnej, Liechtensteinie, Luksemburgu i Niemczech przyjęcie do szkoły średniej związane jest z oceną wiedzy i umiejętności ucznia przeprowadzaną pod koniec szkoły podstawowej.

Rodzice mają także prawo do odwoływania się, w szczególności w sprawach dotyczących oceny postępów dzieci i ich dostępu do różnych szkół (Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Luksemburg).

Innym powszechnie uznanym prawem jest prawo do informacji zarówno odnośnie do własnych praw, jak i postępów własnych dzieci.

Zbiorowe prawa rodziców

Istnieją różne modele organizacji uczestnictwa rodziców w życiu szkoły. Przedstawiciele rodziców mają prawo uczestniczyć w wyborze ogólnego charakteru kształcenia (programy, metody nauczania itp.) We wszystkich omawianych krajach rodzice zrzeszają się w stowarzyszeniach, poprzez które zabierają głos w ważnych dla szkoły sprawach. W niektórych krajach (Austria, Grecja, Hiszpania, Portugalia) działalność stowarzyszeń rodziców regulowana jest aktami prawnymi. Istnieje kilka federacji stowarzyszeń rodziców na szczeblu Unii Europejskiej.

Warto w tym miejscu dodać, że uczestnictwo rodziców w formalnych strukturach systemów edukacyjnych datuje się dopiero od lat siedemdziesiątych.

Stopień uczestnictwa rodziców najsilniej występuje na poziomie szkoły. Na szczeblu ogólnokrajowym czy regionalnym rodzice nie zawsze są reprezentowani, nawet jeżeli takie gremia istnieją. W niektórych krajach (Austria, Belgia francuskojęzyczna, Irlandia, Norwegia, Szwecja), istnieją gremia składające się wyłącznie z rodziców.

Uprawnienia gremiów przedstawicieli rodziców

Ciała przedstawicielskie, których członkami są rodzice, mają w zasadzie dwa rodzaje uprawnień: doradcze (konsultacyjne) i decyzyjne.

Konsultacje oznaczają prawo do informacji oraz prawo lub obowiązek wyrażania opinii - na żądanie lub dobrowolnie. Podemowanie decyzji obejmuje zarówno wstępną zgodę, jak podjęcie i wykonanie decyzji.

Ciała przedstawicielskie stopnia krajowego mają przede wszystkim charakter doradczy. W niektórych krajach (Austria, Liechtenstein, Norwegia) takie uprawnienia mają także ciała przedstawicielskie stopnia regionalnego czy lokalnego.

Ciała przedstawicielskie na szczeblu szkoły często mają uprawnienia decyzyjne. Ich kompetencje są dwojakiego rodzaju:

• decyzje związane z bieżącym zarządzaniem szkołą, rozkładem lekcji, organizowaniem zajęć pozalekcyjnych, utrzymywanie dobrych relacji między rodzicami a nauczycielami oraz kontrola wydatków szkoły;
• decyzje dotyczące podstawowych aspektów funkcjonowania systemu edukacyjnego obejmujące takie sprawy, jak podział budżetu szkolnego, ustalanie liczby personelu pedagogicznego i administracyjnego, jego rekrutacja i selekcja, wybór dyrektora szkoły, ustalanie programów i metod nauczania.

Oczywiście uprawnienia rodziców w wyżej wymienionych krajach nie są identyczne. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w Grecji w komitecie szkolnym rodzice mogą korzystać z prawa weta, jeżeli nie zgadzają się z kierownictwem szkoły, pod warunkiem, że ich stanowisko opiera się na dobrej znajomości obowiązujących przepisów, aby mogli bronić swego punktu widzenia wobec pozostałych członków rady szkoły.

Szkolenia dla rodziców

W większości państw Europy organizuje się szkolenia rodziców, najczęściej w formie kursów i seminariów. Jego celem jest przygotowanie rodziców lub ich przedstawicieli do uczestniczenia w sprawach szkoły i kształcenia swych dzieci. W Holandii istnieją nawet szczegółowe unormowania prawne uwzględniające potrzebę szkolenia rodziców w celu umożliwienia im pełnego uczestnictwa w pracach rady szkoły.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej szczegółów dotyczących poszczególnych omawianych krajów - zajrzyj do danych Europejskiej Sieci Informacji o Edukacji EURYDICE, którego Krajowe Biuro mieści się w gmachu Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Janina Zawadowska