Pisaliśmy ostatnio o tym, co już zostało w reformie zrobione, a co jeszcze przed nami. Obecnie chcemy więcej napisać o czekających nas wkrótce egzaminach zewnętrznych. Prace Centralnej Komisji Egzaminacyjnej wspierane są przez specjalnie powołaną Radę Programową. Przewodniczy jej prof. Franciszek Adamski. W skład Komisji wchodzą profesorowie wyższych uczelni, przedstawiciele MEN, wybitni pedagodzy. Co zostało już zrobione? Szkoły zostały powiadomione, że we wrześniu i październiku 2001:

• zostaną przeprowadzone próbne egzaminy: - sprawdzian w szkole podstawowej, - egzamin w gimnazjum, - egzamin maturalny w szkołach średnich.
• sprawdzian w VI klasie szkoły podstawowej przeprowadzony będzie na całej populacji uczniów, którzy będą go zdawali w kwietniu 2002 roku,
• egzamin w III klasie gimnazjum zaplanowano w ten sposób, że połowa uczniów będzie zdawała część humanistyczną, a połowa matematyczno -- przyrodniczą,
• próbny egzamin maturalny z matematyki w zakresie podstawowym obejmie całą,
• populację uczniów zamierzających przystąpić do egzaminu maturalnego w 2002 roku,
• próbny egzamin maturalny z języka wybranego przez ucznia (zakres podstawowy) także obejmie całą populację maturzystów 2002.

Można się zastanowić, jaki jest cel tego gigantycznego wysiłku finansowego i organizacyjnego, jakim są próbne egzaminy i sprawdziany. Te działania są jednak ważne, z dwóch co najmniej powodów:

• nie tylko uczeń, ale i nauczyciel musi oswoić się z nowym egzaminem w sytuacji, gdy egzamin ten staje się przepustką do dalszego etapu kształcenia,
• należy sprawdzić stan organizacyjny Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i komisji okręgowych w zakresie przygotowania wszystkich materiałów egzaminacyjnych łącznie z ich standaryzacją i dystrybucją materiałów egzaminacyjnych.

Te plany wzbudziły zastrzeżenia członków Rady, którzy zwracali uwagę na wysokie koszty próbnych egzaminów i sprawdzianów. Jednocześnie stwierdzono, że około 80% uczelni planuje zaakceptowanie wyników matury zamiast egzaminu wstępnego. Dane te wynikają z rozmów, jakie Centralna Komisja Egzaminacyjna prowadziła z członkami Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. Po podpisaniu porozumienia dotyczącego uznawania matury jako egzaminu wstępnego na uczelnię przez rektorów decyzje te muszą jeszcze zatwierdzić senaty.

Mimo poparcia dla reformy systemu egzaminacyjnego członkowie Rady Programowej wyrażają niepokój, czy opublikowane wymagania egzaminacyjne będą zgodne z tworzącą się obecnie podstawą programową dla szkół ponadgimnazjalnych kończących się maturą. Matura taka, jeżeli jej wyniki mają zastąpić egzamin wstępny, musi mieć wysoki poziom, a jedna godzina historii w obowiązkowej siatce godzin go nie gwarantuje.

Inną sprawą wymagającą niezwykłej precyzji jest techniczne przeprowadzenie egzaminu maturalnego. Jeżeli zostanie ona sfałszowana lub jej rozwiązanie zostanie pokazane w Internecie tuż przed egzaminem, to zniszczy to całą ideę reformy nie tylko egzaminów, ale i całej oświaty.

Trwają intensywne prace nad egzaminem zawodowym, którego schemat wkrótce będzie prezentowany. Okręgowe Komisje Egzaminacyjne ogłosiły najpierw w internecie, a następnie w postaci książkowej:

• informator o sprawdzianie w szóstej klasie szkoły podstawowej na rok 2002,
• informator dotyczący obu części egzaminu gimnazjalnego na rok 2002,
• wszystkie informatory maturalne (syllabusy),
• wszystkie informatory dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych (dla dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym, niewidomych i niedowidzących, niesłyszących i niedosłyszacych).

Komplet syllabusów otrzymała każda szkoła w Polsce, biblioteki pedagogiczne, wyższe uczelnie i jednostki samorządu terytorialnego. Koszty druku i wysyłki pokryło Ministerstwo Edukacji Narodowej. Obecnie można zakupić także egzemplarze płatne. Kierownictwo MEN zatwierdziło projekt egzaminów próbnych na rok 2001. We wrześniu 2000 odbyło się seminarium dla przedstawicieli kuratoriów i ośrodków doskonalenia nauczycieli na którym zaprezentowano wyniki badań ewaluacyjnych na temat upowszechnienia informacji o systemie oceniania zewnętrznego. Mimo intensywnych prac na rzecz rozpowszechniania informacji na temat egzaminów ciągle istnieje grupa nauczycieli, którzy czują się zagubieni i niedoinformowani.

Na prośbę Ministerstwa Centralna Komisja Egzaminacyjna opracowała projekty regulaminów egzaminów i wszystkich sprawdzianów oraz poprawki do rozporządzenia o ocenianiu, którego nowelizację przewiduje się w najbliższym czasie. Opracowano także projekty jednolitej standaryzacji arkuszy egzaminacyjnych.

Bardzo ważnym wynikiem prac Centralnej Komisji jest przygotowanie programów szkolenia egzaminatorów. Dyrektorzy okręgowych komisji Egzaminacyjnych są już gotowi do rozpoczęcia szkoleń i oczekują na przekazanie im funduszy.

Wspólnie z kadrą Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli opracowano program "Ocenianie w Nowej Szkole". Ma on na celu wsparcie nauczycieli w korzystaniu z wyników, jakie uzyskali ich uczniowie na egzaminach, w celu poprawy jakości nauczania. Prace nad przygotowaniem nauczycieli do nowego systemu oceniania należą do najważniejszych na obecnym etapie wdrażania reformy i zadecydują, jak sprawdzi się nowy system egzaminacyjny.

OCENIANIE WEWNĘTRZNE lub WEWNĄTRZSZKOLNE

Pisząc o zewnętrznym systemie egzaminacyjnym nie powinniśmy zapominać o drugiej, nie mniej ważnej części systemu oceniania uczniów: o ocenianiu odbywającym się wewnątrz szkoły Każda szkoła tworzy swój system oceniania wewnętrznego i jego stworzenie także nie da się załatwić działaniem jednorazowym, na pewno trzeba go zmieniać i ulepszać. Nie jest łatwo przejść od skali stopni, które znamy od lat, do ocen opisowych, zwłaszcza gdy oceniamy nie tylko wiedzę, ale i umiejętności dotyczące zarówno przedmiotu, ale także twórczego rozwiązywania problemów, współpracy, planowania własnego rozwoju, swobodnego posługiwania się komputerem, prezentowania własnych poglądów itp.

Musimy pamiętać, że zmiana wewnątrzszkolnego systemu oceniania to proces długotrwały przede wszystkim dla nas, nauczycieli. Musimy się tego sami nauczyć, poczuć się pewnymi, że robimy to dobrze. To musi zająć trochę czasu i nie powinniśmy się tym zrażać.

Co stanowi istotę nowoczesnego oceniania?

Mówiąc o ocenianiu w reformującej się szkole używamy często określenia "wspierające". Co ma oznaczać to słowo.

Czym ma się to różnić od dotychczasowego systemu oceniania? Ocenianie wspierające ma na celu pokazywanie uczniowi w czym i jakie zrobił postępy, natomiast nie może polegać na wyszukiwaniu błędów i uchybień. Niestety, nasz dotychczasowy sposób oceniania uczniów nie cieszył się dobrą opinią, powszechnie uważany był za system represyjny, wywołujący lęk, powodujący uczenie się w stresie, "pod egzamin".

Dla nas nauczycieli nowością jest ocena opisowa, która obowiązuje w klasach I - III. Przyzwyczailiśmy się do stopni, zresztą nie tylko my, ale i dzieci. Jednakże oceniając małe dzieci nie zawsze możemy opisać ich wysiłki stawiając szóstkę, czy jedynkę. Tak wiele zależy od środowiska domowego, w którym wychowuje się dziecko, wsparcia czy też zaniedbania, które otrzymuje w rodzinie. Opisanie słowami jego wysiłków i osiągnięć może znacznie lepiej ocenić dziecko, niż liczbowa ocena jego wyniku.

Jak będziemy oceniać szkoły?

Nie tylko ocenianie ucznia, ale i szkoły będzie miało inny charakter. Od kilku lat rozmaite publikacje podają rankingi szkół. Szkoła zajmująca wysoką pozycję ma z reguły więcej kandydatów, może wybierać najlepszych. Ostatnio jednak bywają i tendencje przeciwne: niektórzy uczniowie mówią wręcz, że nie chcą brać udziału "w wyścigu szczurów" i wybierają mniej prestiżowe szkoły.
Najczęściej ocenia się szkołę po tym, jaki procent jej uczniów dostał się na wyższy poziom kształcenia, do liceum, na studia. Odkąd zacznie działać system egzaminów zewnętrznych ich wyniki stanowić jeden ze wskaźników pomocnych w ocenie poziomu szkoły.

Musimy sobie jednak zdawać sprawę, ze nie może to być jedyna podstawa takiej oceny. Świetnie wyposażone szkoły w dużym mieście stosujące wstępną selekcję uczniów mogą mieć znacznie lepsze wyniki, niż szkoły wiejskie, w których w istocie dokonał się znacznie większy postęp w osiągnięciach uczniów.

Przygotowanie wizytatorów do nowych zadań w zreformowanej szkole wiąże się z nowym pojęciem: mierzenia jakości pracy szkoły. Ten system oceny szkoły wiąże się z definicją jakości Deminga, który określa jakość poziomem zadowolenia klienta, czyli ucznia, jego rodziców, społeczność lokalną, pracodawców. Na temat mierzenia jakości pracy przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ukazało się już kilka publikacji w Wydawnictwie CODN.

My polecamy także książki naszego Wydawnictwa dotyczące oceniania:

1. B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką, bliżej dydaktyki, wyd. trzecie, WSiP 1999.
2. B. Niemierko, Pomiar wyników kształcenia, WSiP, 1999.