Co nam powiedzieli ministrowie podczas targów "Edukacja'98"

Targi Książki Szkolnej są zawsze okazją do wielu interesujących spotkań, dyskusji, seminariów dotyczących wszelkich ważnych dla nauczycieli spraw. W chwili obecnej jest to oczywiście wszystko, co dotyczy reformy. W czasie targów odbyły się aż trzy spotkania, w których brali udział ministrowie: dwukrotnie sekretarz stanu, min. Irena Dzierzgowska, oraz min. Wojciech Książek. Oto, co od nich usłyszeliśmy.

Po stu dniach pracy nowego rządu przedstawiona koncepcja reformy nie ma charakteru zamkniętego dokumentu, jest to wstępna propozycja: "Słuchamy z uwagą Waszych głosów." Głęboka zmiana systemu oświaty nie może być dłużej odkładana, gdy reformuje się państwo. Wszystkie szkoły zostaną przejęte przez samorządy. A ta zmiana, sądząc po dotychczasowych doświadczeniach gmin, jest korzystna -- oświata blisko społeczności lokalnej w przeważającej większości przypadków funkcjonuje znacznie lepiej. Wymusza to lepszą jakość pracy szkół, lepszą, rzeczywistą ocenę pracy nauczycieli. Subwencje pozostające w gminach zapobiegają ruchowi środków "w górę i w dół", co oznacza oszczędność 8% tych środków. Omówiono także następujące sprawy:

• Nowy ustrój szkolny
• Nowe programy i podręczniki
• Kompetencje ucznia, standardy i wymagania progowe
• Reforma szkolnictwa specjalnego
• Reforma szkolnictwa zawodowego
• Przygotowanie nauczycieli do reformy
• Status zawodowy nauczycieli

Nowy ustrój szkolny

Planowana reforma przewiduje powstanie 6-letniej szkoły podstawowej, 3-letniego gimnazjum i 3-letniego liceum ogólnokształcącego lub zawodowego. Taki system znacznie lepiej odpowiada etapom rozwoju dziecka. Decyzja o przyszłości młodego człowieka nie zapada w najtrudniejszym dla niego wieku. Szkołę podstawową rozpoczynają dzieci 7-letnie. Ponieważ ok. 96% dzieci uczęszcza do "zerówki", i tak nauka rozpoczyna się od lat sześciu. Warunki, które zapewnia przedszkole, są bardziej przyjazne małemu dziecku, stąd "zerówki" zostaną przy przedszkolach. W wychowaniu przedszkolnym nie planuje się istotnych zmian, może więcej swobody w programie.

Po ukończeniu szkoły podstawowej wchodzący w wiek dojrzewania 13-latkowie idą do obowiązkowego dla wszystkich gimnazjum. Gimnazja powinny znajdować się w odrębnych budynkach, na pewno nie od razu -- w okresie przejściowym obok pierwszej klasy gimnazjum będzie istniała klasa ósma. W przyszłości powinny jednak istnieć osobno, a jeżeli w jakiejś miejscowości jest to niemożliwe -- to raczej razem z liceum niż ze szkołą podstawową. Oddzielne szkoły z większą liczbą oddziałów na danym poziomie pozwolą na lepsze wykorzystanie pomocy szkolnych, materiałów edukacyjnych itp.

Nowe programy i podręczniki

Ministrowie zapowiedzieli, że w połowie marca będą gotowe zmodyfikowane podstawy programowe, dostosowane do nowego ustroju szkolnego (dziś już wiemy, że termin przesunął się na koniec kwietnia). Programy nauczania oparte na tych podstawach to autorskie programy opracowane w szkołach. Pozostaje jeszcze bardzo trudny problem przygotowania podręczników, które powinny być gotowe na 1.09.1999 r., przynajmniej dla klas realizujących reformę, tj. nauczania początkowego i 1. klasy gimnazjum. Do końca szkoły podstawowej nauczanie odbywa się w blokach przedmiotowych, np. zintegrowane nauczanie przedmiotów przyrodniczych, blok humanistyczno - artystyczny itp. Podczas wdrażania reformy w klasach jeszcze nie objętych nowym ustrojem szkolnym będą istniały programy dostosowawcze. Podręczniki (nowe lub istniejące dotychczas) mogą być zatwierdzone jedynie wtedy, gdy istnieją opracowane do nich programy i wskazówki metodyczne dla nauczyciela. Te podręczniki, które mają obecnie "MEN-owski wpis", nie będą skreślane z listy materiałów dopuszczonych do użytku szkolnego. Jeżeli jednak nie będą zgodne z reformą, to zapewne odrzucą je nauczyciele. Lista rzeczoznawców MEN opiniujących te materiały zostanie rozszerzona. Jeżeli to możliwe, można wprowadzać język obcy wcześniej niż w 5. klasie, a także w większym wymiarze godzin.

Kompetencje ucznia, standardy i wymagania progowe

Do końca kwietnia zostaną opracowane wymagania progowe i standardy osiągnięć uczniów. Ocena z egzaminu winna być:

• rzetelna
• obiektywna
• porównywalna (w skali kraju).

W szkole podstawowej w zasadzie nie będzie drugoroczności. Po szóstej klasie wszystkie dzieci idą do gimnazjum. Podobnie jak obecnie, dla uczniów bardzo słabych przewiduje się klasy uzawodowione. Dla uczniów szczególnie uzdolnionych proponuje się specjalne, przyspieszone ścieżki kształcenia. Dla takich osób ukończenie studiów w wieku 24, a doktoratu w wieku 28 lat wydaje się późne jak na europejskie standardy. W przyszłej szkole ok. 80% uczniów będzie zdawało maturę. Studiować będzie ok. 40%. W roku 2005 po raz pierwszy maturę będą zdawać absolwenci nowego gimnazjum i liceum.

Reforma szolnictwa specjalnego

Projekt reformy szkolnictwa specjalnego zostanie opracowany do końca marca. Generalny kierunek zmian jest taki, że wszędzie tam, gdzie to jest możliwe, należy tworzyć klasy integracyjne, dające niepełnosprawnemu dziecku szansę przejścia do szkoły masowej.

Reforma szkolnictwa zawodowego

Reforma programowa szkolnictwa zawodowego nie jest jeszcze dopracowana. Wiadomo już jednak, że trzyletnie licea mogą mieć profil nie tylko ogólnokształcący, ale i techniczny, ekonomiczny itp. Po ukończeniu gimnazjum można będzie także wybrać dwuletnią szkołę zawodową. Jeżeli jednak jej absolwent postanowi uczyć się dalej, to nowy ustrój szkolny przewiduje możliwość uzupełnienia szkoły średniej i zdanie matury. Nawet jednak w przypadku ukończenia tylko szkoły zawodowej konstytucyjny zapis obowiązku nauki do 18 lat jest spełniony.

Wsparciem dla szkolnictwa zawodowego będą Centra Kształcenia Praktycznego, których liczba w każdym z nowych, dużych województw będzie wynosiła co najmniej 4-5.

Przygotowanie nauczycieli do reformy

Proces ten już się rozpoczął. Szeroka akcja informacyjna dotycząca reformy trwa od kilku miesięcy. Wysocy urzędnicy ministerstwa (ministrowie, dyrektorzy departamentów) prowadzą spotkania wyjaśniające założenia reformy na terenie całego kraju. Z uwagą słuchają propozycji, twórczych rozwiązań i słów krytyki, wprowadzając poprawki do przygotowanych projektów.

Program: "Nowa Szkoła" -- opracowany i kordynowany przez CODN, przygotowuje pierwszych 100 edukatorów. Planuje się przygotowanie następnych 100. Oni z kolei przygotują następną grupę 2000 osób. Grupa 2200 dobrze przygotowanych edukatorów, działających na terenie całego kraju, to już znacząca siła wspierająca reformę.

Wszyscy ludzie zaangażowani w Reformę zdają sobie sprawę, że zarówno akcja informacyjna, jak i kilkudniowe nawet szkolenia dyrektorów szkół i rad pedagogicznych to dopiero początek procesu przygotowania nauczycieli do reformy. Chodzi przecież o zupełnie nową filozofię szkoły, w której uczeń nie jest "nauczany", ale ułatwia mu się i organizuje proces jego własnego uczenia się (!). W dodatku przekazywana wiedza -- do poziomu klasy szóstej -- ma być całkowicie zintegrowana, a w dalszych etapach nauczania (szczególnie w gimnazjum) przynajmniej dobrze skorelowana. Nauczyciele są natomiast mocno przyzwyczajeni do myślenia "w jednym przedmiocie" -- tak zresztą byli kształceni na studiach (!). Czeka ich więc długi proces adaptacji do nowych warunków pracy. Wiosna przyszłego roku będzie okresem, kiedy szczególną pomoc i wsparcie otrzymają nauczyciele pracujący nad programami i materiałami do nauczania blokowego -- przyrodniczego, humanistycznego itp.

Przygotowanie do reformy dotyczy nie tylko nauczycieli czynnych, ale i przyszłych, obecnych studentów.

MEN prowadzi rozmowy z uczelniami, aby tworzyły studia międzywydziałowe przygotowujące nauczycieli do uczenia kilku (co najmniej dwóch) przedmiotów.

Status zawodowy nauczycieli

Radykalna weryfikacja statusu nauczyciela w zakresie wymagań kwalifikacyjnych do uprawiania zawodu jest podstawowym warunkiem reformy ustroju edukacji. Ministerstwo proponuje sześć kategorii stanowisk nauczycielskich. Zdobywanie kolejnych stopni rozwoju zawodowego wymaga od nauczyciela podnoszenia kwalifikacji oraz doskonalenia warsztatu dydaktycznego i wychowawczego. Zapis o nienagannej postawie moralno-etycznej, budzący niepokój nauczycieli, musiał znależć się w opisie poszczególnych kategorii stanowisk nauczycielskich, natomiast nikt nie będzie tworzył narzędzi do oceniania tej postawy ani jej w żaden sposób mierzył. Nie planuje się także zmiany pensum tygodniowego, jest to szczególnie trudne w czasie, gdy w szkołach jest niż demograficzny. Jednakże większość nauczycieli ma godziny dodatkowe -- na statystycznego nauczyciela przypada ich ok. 4. Może w przyszłości o wysokości pensum będzie decydował dyrektor szkoły? -- sugeruje pani minister Dzierzgowska.

Otrzymaliśmy więc tym razem pokaźną porcję informacji o reformie. W miarę postępu prac będzie ich coraz więcej. Będziemy Państwu przekazywać wszystkie najważniejsze (i te mniej ważne też!) sprawy z nią związane. Bo przecież:

Przebiegaiąc dzieie Narodu naszego, z chlubą przekonać się możemy, iż wychowanie młodzieży za nayważnieyszą potrzebę kraju uznane, żadnemu innemu Oyców naszych nie ustępowało staraniu. Obrona kraiu i edukacya publiczna, zawsze gotowych do czynienia naychętnieyszych ofiar znaydowały Polaków.