Wiele mówi się i pisze ostatnio o zmianach społecznych wywoływanych przez masowe wykorzystywanie nowych technologii do komunikowania się między ludźmi, do przepływu informacji. W 1994 roku został ogłoszony Raport Bangemanna - "Europe and the Global Information Society: Recommendations to the European Council" (Europa i Społeczeństwo Globalnej Informacji: zalecenia dla Rady Europy). W raporcie przedstawiona została wizja zmian społecznych spowodowana gwałtownym rozwojem technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych. Zmiany te są często porównywane do rewolucji przemysłowej. Społeczeństwo przechodzi do etapu rozwoju, w którym informacja staje się podstawowym dobrem decydującym o dalszym rozwoju. Od posiadania i umiejętności przetwarzania i wykorzystywania informacji zależeć będzie dobrobyt społeczeństwa.

Na naszych oczach powstaje społeczeństwo informacyjne. W Polsce proces ten jest wyraźnie widoczny. Liczba komputerów rośnie nie tylko w dużych przedsiębiorstwach, bankach i małych firmach, ale także w szkołach i w domach. Dostęp do sieci rozległych staje się coraz powszechniejszy. Zmiany następują szybko i wpływają na wiele dziedzin życia.

Zmiany pozytywne są łatwe do zauważenia. Występują jednak również takie zagrożenia, jak nierówny dostęp do nowoczesnych urządzeń, do technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz brak przygotowania społeczeństwa do korzystania z nich.

Dostęp do urządzeń opartych na mikroprocesorach, do komputerów, do sieci telekomunikacyjnej zależy w oczywisty sposób od zamożności społeczeństwa. Wydaje się, że wraz ze wzrostem gospodarczym coraz więcej ludzi będzie stać na zakup nowoczesnych urządzeń umożliwiających dostęp do informacji, a często dostęp do informacji będzie możliwy bez konieczności zakupu takich urządzeń. O dostępie do informacji decydować więc będą przede wszystkim umiejętności korzystania ze źródeł informacji. Umiejętności takie można zdobywać samemu, jednak dotyczy to tylko wąskiej grupy ludzi. Większość powinna mieć możliwość zdobycia w szkole podstawowych umiejętności pozyskiwania, przetwarzania i korzystania z informacji, tak jak zdobywa się umiejętności pisania, czytania czy liczenia.

Edukacja jest więc kluczem do tworzenia społeczeństwa informacji. Zostało to zauważone w wielu krajach i zaowocowało konkretnymi decyzjami na szczeblu rządowym. Bez umożliwienia zdobycia w szkole podstawowych umiejętności korzystania z informacji nie powstanie społeczeństwo informacji, powstaną tylko wydzielone enklawy, grupy uprzywilejowane, które będą korzystać z informacji tak, jak obecnie korzystają z dóbr materialnych.

Czy szkoła polska jest przygotowana do upowszechnienia edukacji informacyjnej? Niestety, nie, choć w ciągu trzech ostatnich lat widać znaczące postępy. W Tabeli 1 przedstawione jest wyposażenie szkół różnych typów w komputery.

Tabela 1
Liczba komputerów w poszczególnych rodzajach szkół na koniec lat 1997, 1999 oraz planowana na koniec roku 2000.

Lp.	Rodzaj szkoły	Liczba szkół	Liczba komputerów na koniec 1997 r.	Liczba komputerów na koniec 1999 r.	Przewidywana liczba komputerów na koniec 2000 r.
1	Podstawowe	16550	25542	45560	46000
2	Gimnazja	5028	*)	29299	54299
3	Licea ogólnokszt.	1700	17449	18955	19500
4	Zawodowe	7915	28029	18145	29000
RAZEM		31193	71070	121789	147799

*) Brak danych - w 1997 roku nie było gimnazjów

Widać, że liczba komputerów w ciągu trzech lat podwoiła się. Stało się tak dzięki realizacji dwóch dużych, finansowanych z budżetu państwa projektów: "Pracownia internetowa w każdej gminie" oraz "Pracownia internetowa w każdym gimnazjum"

Na pierwszy z nich przeznaczono kwotę 95 mln zł z rezerwy budżetowej w 1998 roku, która została uchwalona dzięki działaniom Sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży. Jest to kwota ponad czternastokrotnie większa od wydatków budżetowych na cele związane z edukacją informatyczną w szkołach w 1997 roku. Projekt został przygotowany i zrealizowany dzięki współpracy koordynatorów edukacji informatycznej z 49 kuratoriów oświaty z Wydziałem Informatyki Ministerstwa Edukacji Narodowej. Głównym celem projektu było przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie globalnej informacji poprzez zapewnienie im możliwości korzystania z technologii informacyjnej i komunikacyjnej w uczeniu się i rozwiązywaniu problemów. Dalsze cele, to działanie na rzecz wyrównania szans młodzieży z małych i oddalonych od centrów kulturowych miejscowości, a także działanie inicjujące dalszy rozwój edukacji informatycznej, w tym upowszechnienie dostępu do Internetu. Projekt polegał na współdziałaniu władz centralnych i samorządowych w wyposażeniu w każdej gminie jednej szkoły podstawowej w komputerową pracownię multimedialną w 10 stanowisk połączonych siecią lokalną z dostępem do Internetu. Pracownie zostały również wyposażone w odpowiednie oprogramowanie zgodnie z podstawami programowymi reformowanej szkoły. W zakres projektu wchodziło przygotowanie co najmniej trzech nauczycieli z każdej z uczestniczących szkół do prowadzenia zajęć w pracowni. W realizacji projektu uczestniczyły aktywnie samorządy lokalne. Koszty jednej pracowni pokryte przez budżet wynosiły ponad 38 tys. zł, zaś koszty ponoszone przez gminy, obejmujące przygotowanie sal oraz szkolenie nauczycieli, są szacowane na około 10 tys. zł. Projekt wzbudził olbrzymie zainteresowanie lokalnych społeczności, pobudzając aktywność władz gminnych, dyrektorów szkół, nauczycieli, rodziców i uczniów. Ze zrozumieniem przyjęta została przez gminy konieczność sfinansowania przygotowania nauczycieli, kluczowa dla powodzenia projektu, ze środków własnych, gdyż zapis w ustawie budżetowej nie przewidywał możliwości wykorzystania środków na doskonalenie nauczycieli. Wiele gmin postanowiło wyposażyć dodatkowe szkoły w pracownie internetowe.

Drugi projekt "Pracownia internetowa w każdym gimnazjum" realizowany był w latach 1999 i 2000. Jego założenia były podobne do pierwszego projektu. Dzięki środkom budżetowym wynoszącym odpowiednio 30 mln zł oraz 100 mln zł wszystkie gimnazja, które docelowo liczyć będą ponad 150, uczniów wyposażone zostały w pracownie komputerowe z dostępem do Internetu. Łącznie zakupiono 3310 pracowni (33100 komputerów) z podstawowym zestawem oprogramowania. Trwają jeszcze dostawy oprogramowania edukacyjnego i szkoleni są nauczyciele.

Wzrost liczby komputerów, imponujący w liczbach bezwzględnych, nie daje jednak pełnego obrazu wyposażenia szkół w komputery i nie pozwala na porównanie z innymi krajami. Takie porównanie daje powszechnie używany wskaźnik, mianowicie liczba uczniów przypadających na jeden komputer, przedstawiony w Tabeli 2.

Tabela 2 Liczba uczniów przypadających na jeden komputer, w poszczególnych rodzajach szkół, na koniec lat 1997, 1999 oraz planowana na koniec roku 2000.

Lp.	Rodzaj szkoły	Liczba uczniów na komputer na koniec 1997 r.	Liczba uczniów na komputer na koniec 1999 r.	Planowana liczba uczniów na komputer na koniec 2000 r.
1	Podstawowe	196	85	82
2	Gimnazja	*)	20	20
3	Licea ogólnokszt.	39	44	32
4	Zawodowe	57	56	44
RAZEM		103	56	42

*)Brak danych - w 1997 roku nie było gimnazjów

Dla porównania, wskaźnik ten osiągnął w Stanach Zjednoczonych liczbę poniżej 5, zaś w większości krajów Unii Europejskiej spadł poniżej 10. W Stanach Zjednoczonych wszystkie szkoły mają już dostęp do Internetu, a w najbliższym czasie Internet będzie dostępny w każdej izbie lekcyjnej. Europa stara się nie pozostawać w tyle i rozwija rozmaite inicjatywy, przedstawione na konferencji w Lizbonie, na początku bieżącego roku. Zmierzają one do wszechstronnego przygotowania wszystkich członków społeczeństwa do wkroczenia w erę społeczeństwa informacyjnego. Edukacja zaś odgrywa w tym procesie podstawową rolę.

Z danych przytoczonych powyżej wynika, że w celu zmniejszenia dystansu dzielącego nas od krajów rozwiniętych potrzebne są duże nakłady na zakup sprzętu, oprogramowania i na szkolenie nauczycieli. Pieniądze na ten cel pochodzić mogą z różnych źródeł. Oprócz budżetu centralnego, z którego finansuje się w wielu krajach projekty takie, jak projekt polski, pieniądze mogą pochodzić ze środków samorządów. Widać, jak projekt centralny uruchamia takie środki lokalne. W Polsce dużo więcej środków niż w innych krajach pochodzi z kieszeni rodziców. W latach poprzedzających rok 1998, w którym centralne wydatki były wyjątkowo duże, około 80% sprzętu komputerowego w szkołach pochodziło z zakupów finansowanych przez rodziców, którzy doskonale rozumieją, że przyszłość ich dzieci zależy w olbrzymim stopniu od ich przygotowania do życia w społeczeństwie informacji.

Z doświadczeń innych krajów wynika, że duże firmy komputerowe (sprzętowe i tworzące oprogramowanie) oraz telekomunikacyjne są zainteresowane inwestowaniem w edukację. W trakcie realizacji polskiego programu można było zauważyć początki zainteresowania firm takimi działaniami. Przekonanie firm do opłacalności inwestowania w edukację jest ważnym, ale trudnym zadaniem.

PLANY DZIAŁANIA NA NAJBLIŻSZE LATA

Z opisanego stanu edukacji informatycznej w szkołach wynika, że potrzebne jest wiele wysiłku i wiele środków, aby można osiągnąć obecny stan krajów Unii Europejskiej.

Wysiłki należy skupić na następujących zadaniach:

• szkolenie nauczycieli - informatyki i innych przedmiotów,
• zakupy sprzętu i oprogramowania,
• budowa serwerów edukacyjnych, a w przyszłości portalu edukacyjnego (Internet jako miejsce i kanał informacji w oświacie),
• szkolenia dyrektorów szkół w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych do zarządzania oświatą i w dydaktyce szkolnej,
• wyposażenie bibliotek szkolnych jako centrów informacji internetowej i medialnej - szkolenie bibliotekarzy.

Na lata po roku 2000 planowane jest osiągnięcie następujących celów:

1. Szkolenia nauczycieli - sukcesywne wprowadzenie wymagań:

• wymagania przygotowania informatycznego nauczycieli jako warunku awansu zawodowego,
• wprowadzenie do programów wszystkich studiów podyplomowych modułu poświęconego zastosowaniu technologii informacyjnych (podstawowe wykorzystanie komputera, multimediów i internetu) do nauczania przedmiotowego,
• wprowadzenie wymagań podstawowego przygotowania nauczycieli z zastosowania technologii informacyjnych w nauczaniu przyszłych nauczycieli kończących studia,
• docelowo - przygotowanie wszystkich nauczycieli do nauczania z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych i ciągłe doskonalenie w tym zakresie.

2. Zakupy sprzętu i oprogramowania:

• wyposażenie wszystkich gimnazjów do końca 2001 roku,
• unowocześnienie sieci lokalnej i dołączenie do Internetu liceów ogólnokształcących, które nie są jeszcze dołączone; utworzenie w bibliotekach centrów informacji multimedialnej i internetowej do końca 2001 roku,
• sukcesywnie, w następnych latach wyposażanie liceów profilowych, szkół zawodowych i szkół podstawowych w pracownie.

3. Budowa serwerów edukacyjnych
Oprócz dostarczenia sprzętu i oprogramowania oraz przeszkolenia nauczycieli, niezbędne jest dostarczenie nauczycielom i uczniom odpowiednich materiałów edukacyjnych, dostępnych w internecie. W tym celu niezbędne będzie utworzenie tematycznych serwerów edukacyjnych, które w przyszłości przekształcą się w portal edukacyjny. Pierwsze edukacyjne serwery tematyczne już powstały - tworzą je firmy informatyczne i wydawnictwa działające na rynku edukacyjnym.

4. Szkolenia dyrektorów szkół w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych do zarządzania oświatą i w dydaktyce szkolnej.
Trudno wyobrazić sobie nowoczesną szkołę, wyposażoną w pracownię internetową, która zarządzana jest w tradycyjny sposób, bez wykorzystania nowoczesnych technologii. Dlatego już obecnie istnieje obowiązek ukończenia przez dyrektorów lub kandydatów na dyrektorów studiów podyplomowych z zakresu zarządzania oświatą, w których programie znajduje się odpowiedni moduł poświęcony wykorzystaniu technologii informacyjnej w zarządzaniu oświatą.

5. Wyposażenie bibliotek szkolnych jako centrów informacji internetowej i medialnej - szkolenie bibliotekarzy
Nowoczesna biblioteka, to biblioteka nie tylko skomputeryzowana, ale przede wszystkim biblioteka spełniająca rolę ośrodka zdobywania informacji dla uczniów, nauczycieli, a nawet rodziców. Musi ona być wyposażona w dostęp do internetu oraz posiadać mediotekę. Takie biblioteki powstaną już w przyszłym roku w liceach, a w następnych latach, w miarę możliwości finansowych, będą tworzone w innych typach szkół. Równolegle z dostawami sprzętu konieczne jest szkolenie bibliotekarzy.

Uwarunkowania zewnętrzne
Podstawowym warunkiem realizacji przedstawionych celów są odpowiednie środki finansowe. Zadania do sfinansowania są jednak tak duże, że pełna ich realizacja wymagać będzie wsparcia budżetu państwa dodatkowymi środkami. Tak dzieję się również w krajach bogatszych niż Polska. W Wielkiej Brytanii realizowany jest olbrzymi program "National Grid for Learning", którego część szkoleniowa jest finansowana ze środków pochodzących z loterii państwowej, w wysokości 200 mln funtów brytyjskich (ok. 1400 mln zł). Pokazuje to skalę wydatków ponoszonych przez inne kraje na edukację dla społeczeństwa informacji.

Koniecznym warunkiem realizacji przedstawionych planów jest wsparcie działań w szkołach przez uczelnie. Wymagać to będzie odpowiednich uregulowań prawnych, jak również przeznaczenia na to wsparcie odpowiednich środków. Dotyczy to szkolenia nauczycieli, zgodnego z wymaganiami nowoczesnego społeczeństwa, rozwijania i wdrażania nauczania na odległość, badań naukowych wspierających i oceniających wprowadzane nowe technologie.

Infrastruktura telekomunikacyjna o odpowiednio wysokich parametrach jest również niezbędna do celów edukacyjnych. Użytkowanie jej przez szkoły wiąże się jednak z dużymi kosztami, szczególnie przy korzystaniu z multimediów w internecie. Szkoły uzyskały obecnie, na mocy porozumienia zawartego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Telekomunikację Polską S.A., zniżki w korzystaniu z linii telefonicznych dla celów edukacyjnych w wysokości 600 impulsów taryfowych miesięcznie oraz zniżki przy założeniu nowej linii telefonicznej (koszt założenia 1 zł + VAT). Celowe jest, wzorem innych krajów, rozszerzenie tego porozumienia.

Najbliższe wyzwania stojące przed systemem oświaty w zakresie edukacji informatycznej to seria projektów objętych programem INTERKL@SA (Pracownia internetowa w każdym gimnazjum (w realizacji), Każda szkoła średnia z dostępem do Internetu, Biblioteka szkolna - szkolnym centrum informacji, Serwery edukacyjne, itd.) oraz gigantyczny projekt umożliwienia wszystkim nauczycielom uzyskania kompetencji i umiejętności w zakresie stosowania technologii informacyjnej w nauczaniu. Od 2004 roku każdy nauczyciel będzie musiał wykazać się odpowiednimi umiejętnościami w zakresie technologii informacyjnej.

Działania te prowadzą do ustanowienia, wzorem innych krajów, Narodowego programu edukacji na rzecz społeczeństwa informacyjnego, mającego na celu dostosowanie systemu oświaty i edukacji do obecnych i przyszłych zasad funkcjonowania człowieka w świecie korzystającym z technologii społeczeństwa informacyjnego.