Programy nauczania -- kilka przykładów ze świata

Pierwsze Społeczne Liceum Ogólnokształcące w Warszawie

Nauczanie blokowe -- blok humanistyczny

• idea przewodnia: zintegrowanie pokrewnych dyscyplin wiedzy w bloki problemowe; celem zintegrowanego bloku jest danie uczniowi takich informacji i umiejętności, by nauczył się odnajdywania powiązań między historią, literaturą, sztuką, filozofią, muzyką, a co za tym idzie - by nauczył się rozumieć otaczający go świat i tworzoną przez człowieka kulturę;
• nauka historii, polskiego, filozofii, historii sztuki i historii muzyki odbywa się równolegle, to znaczy - na zajęciach z tych przedmiotow w tym samym czasie omawia się tę samą epokę;
• nauczyciele starają się przedstawiać podobne zagadnienia i problemy, ukazując je uczniom z różnych punktów widzenia, związanych ze specyfiką poszczególnych dyscyplin humanistyki. Zarazem starają się zachęcić uczniów do poszukiwania związków między treściami omawianymi na poszczególnych lekcjach;
• cel został osiągnięty, gdy na przykład uczeń odpowiadający z historii XVII wieku sam zaczyna mówić o Pascalu, sztuce barokowej i poezji metafizycznej, jako świadectwach niepokojów i napięć w tej epoce.

Jeżeli nauczymy ich mnóstwa dat, faktów i nazwisk -- zapomną zaraz po maturze. Jeśli pomożemy im nauczyć się rozumieć ludzką rzeczywistość -- sami nauczą się i tego, co potrzebne do zdawania egzaminów, i czegoś znacznie ważniejszego -- jak być świadomym, zaciekawionym, twórczym uczestnikiem i odbiorcą kultury.

Eksperymentalna Szkoła Zawodowa w Warszawie

1. Nauczanie w bloku przyrodniczym obejmuje: biologię (b), chemię (ch), fizykę (f) i geografię (g).
2. Nauczyciele poszczególnych przedmiotów prowadzą "swoje" tematy.
3. Blok zorganizowany jest wokół czterech głównych działów:
   1. Budowa materii -- od atomu do gwiazd;
   2. Ziemia -- obraz statyczny;
   3. Ziemia - obraz dynamiczny, czyli przemiany zachodzące w przyrodzie;
   4. Człowiek - szansa, czy zagrożenie?
4. Przykładowo, w pierwszym dziale omawiane są następujące zagadnienia:
   1. Budowa atomu (f)
   2. Wiązania między atomami - cząsteczki. Pierwiastki i związki chemiczne (ch)
   3. Stany skupienia materii (f)
   4. Komórki, tkanki, organizmy (b)
   5. Budowa makroświata - gwiazdy, planety, galaktyki (f)
   6. Jak to wszystko powstało, czyli teorie powstania materii (f)

Szkoła podstawowa w Kopenhadze

1. Bloki tworzone są wokół tematów przygotowanych w gronie nauczycieli, proponowanych uczniom i przez nich wybieranych.
2. Wybrany temat jest omawiany podczas lekcji ze wszystkich (lub prawie wszystkich) przedmiotów, równolegle w zaplanowanym czasie.
3. Przykładowo -- przez pierwszy semestr klasy szóstej omawiane są zagadnienia związane z tematem "Transport".
   • Na lekcjach wychowania obywatelskiego dzieci zapoznają się z lokalnymi problemami funkcjonowania transportu w gminie. Przeprowadzają wywiady z radnymi, analizują warunki bezpieczeństwa i koszty związane z właściwie organizowanym transportem.
   • Na lekcjach geografii uczniowie poznają sieć i stan dróg, uczą się, w jaki sposób ukształtowanie terenu wpływa na rodzaj transportu.
   • Na historii poznają różnorodne formy transportu na przestrzeni dziejów. Dyskutują na temat skutków wynalezienia koła dla rozwoju cywilizacji.
   • Na fizyce zajmują się ruchem, poznają opory środowiska, rozumieją, dlaczego latanie jest szybsze niż pływanie.
   • Na biologii rozważają transport składników odżywczych przez krew w organizmie.
   • Na lekcjach języka ojczystego dowiadują się, że komunikacja ma jeszcze jedno znaczenie -- przekazywanie informacji między ludźmi; uczą się zasad właściwej komunikacji interpersonalnej.
   • Wreszcie samorząd szkolny planuje i organizuje wielką wycieczkę szkolną, podczas której poszczególne klasy udają się na miejsce spotkania różnymi środkami transportu. Najbardziej oryginalny, najciekawszy środek transportu zostaje wyróżniony specjalnie przygotowaną nagrodą. W szkole, o której mowa, był to wielki tort w kształcie balonu.

Szkoła podstawowa w Santa Monica (USA)

1. W klasie szóstej przez jeden semestr prowadzony jest przedmiot "Doświadczenie"
2. Treści tego przedmiotu są skorelowane ze wszystkimi przedmiotami przyrodniczymi, tworząc kanwę bloku przyrodniczego.
3. Uczniowie uczą się, czym jest doświadczenie -- zarówno w potocznym znaczeniu, jak i w nauce. Potrafią odróżnić obserwację od wyciągania wniosku, hipotezę od dowodu. Uczą się, jak stawiać pytania, poszukiwać odpowiedzi, planować i przeprowadzać konkretne doświadczenia.
4. Na lekcjach biologii, chemii i fizyki przygotowują doświadczenia według poznanych zasad.

Szkoła podstawowa w Holandii

1. Treści wszystkich przedmiotów nauczanych w klasie siódmej skorelowane są wokół wielkich postaci historycznych, "Ludzi, którzy zmieniali świat".
2. Na lekcjach z poszczególnych przedmiotów uczniowie poznają chronologicznie usystematyzowane sylwetki wielkich myślicieli, artystów, uczonych, polityków.
3. Przykładowo: wiek XIX to w historii Napoleon, Bismarck, Marks, Garibaldi, królowa Wiktoria, Lincoln itp.
4. W biologii najważniejszą postacią jest Darwin.
5. Edison, Bell, bracia Lumiere to ludzie techniki.
6. Mendelejew jest przykładem wielkiego chemika -- twórcy systemu klasyfikacji pierwiastków.
7. Uczniowie oceniają wpływ wielkich postaci historycznych na losy świata, poznają tworzone przez nich teorie i opracowane wynalazki. Na zakończenie omawiania każdego okresu dziejów odbywają się dyskusje i debaty na temat poszczególnych postaci i wreszcie -- ogólnoszkolny konkurs. Przed losowo wybranymi jurorami poszczególne klasy zgłaszają i uzasadniają wybór najciekawszej ich zdaniem postaci, człowieka, którego wpływ na losy ludzkości był największy. Wybrany staje się na miesiąc patronem szkoły.

Szkoła podstawowa w Danii (zaliczana do grupy "Szkół Przyszłości")

1. W klasie ósmej nauczyciele przedmiotów: matematyka, fizyka, chemia, biologia i geografia prowadzą zajęcia metodą opracowania projektów.
2. Przykładowy temat projektu, zaproponowany przez nauczycieli i zaakceptowany przez uczniów, brzmiał "Cykl". W trakcie "burzy mózgów" uczniowie utworzyli listę tematów i podzielili się na kilka pracujących zespołów.
3. Cały projekt podzielony został na trzy etapy:
   • etap pierwszy to wprowadzenie do tematu dokonane przez nauczycieli, ewentualnie przez zaproszonych specjalistów -- w tym czasie nauczyciele omawiają takie przykłady cykli, jak: cyrkulacja planet, obieg wody w przyrodzie, krążenie krwi, przeróbka odpadów itp.
   • etap drugi -- uczniowie przygotowują studium przypadku, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami. Przykładowo, jedna z grup badała farmę ekologiczną, inna -- wodociąg i stację uzdatniania wody. Od omówienia studium przypadku uczniowie przechodzili do zagadnień o znaczeniu ogólnym. Ten etap charakteryzuje duża aktywność uczniów;
   • etap trzeci to "godzina szczytu dla projektu". Przez cały tydzień wszystkie grupy uczniów samodzielnie, przy niewielkiej pomocy nauczycieli, przygotowywały prace, które następnie prezentowały na wystawie. Wystawa zorganizowana została w laboratorium, gdyż eksponaty wymagały stałego dopływu wody czy elektryczności. Uczniowie zaprezentowali:
     • System Słoneczny, wraz z planszami ukazującymi Wielki Wybuch;
     • Elektryczność w domu -- model dwupiętrowego domu wraz z obiegiem elektryczności;
     • Obieg pieniądza -- grupa uczniów przeprowadziła badania i zobrazowała wykresami statystyczny obieg pieniądza w mieście;
   • Uczenie metodą projektów stwarza uczniowi możliwość nauczenia się strategii planowania własnej pracy, rozwiązywania problemów, poszukiwania informacji, wyrażania siebie na wiele sposobów. Uczniowie uczą się pracować w zespołach, są aktywni i dumni z efektów swojego działania.

"Miasteczko Młodzieżowe" -- Dania

1. Miasteczko Młodzieżowe to centrum szkoleniowe, do którego przyjeżdżają uczniowie różnych klas ze szkół podstawowych w Danii (Szkolenia odbywają się na podobnych zasadach jak szkolenia osób dorosłych.)
2. Kursy mają bardzo różnorodną tematykę i różną długość trwania -- od jednego dnia do pięciu dni zajęć. Wszystkie odbywają się metodami aktywnymi.
3. Spośród oferty różnych tematów uczniowie (cała klasa) wybierają temat szkolenia.
4. Przykładowe tematy krótkich kursów:
   • ekonomia w rodzinie -- planowanie i realizowanie budżetu domowego, miesięcznego i rocznego;
   • ekonomia i edukacja -- jak połączyć plan edukacyjny z planowaniem ekonomicznym, także z planowaniem własnej kariery;
   • ekonomia społeczna -- wyjaśnienie w praktyce kłopotliwych wyrażeń często pojawiających się w prasie i w telewizji;
   • to są także twoje lokalne władze -- czego oczekujemy od władz lokalnych? Jakiego poziomu usług pragniemy? Ile jesteśmy w stanie za nie zapłacić?
5. Długie kursy dotyczyć mogą takich oto tematów:
   • Wojna -- Pokój? -- wewnętrzna i zewnętrzna polityka obronna. Ale równocześnie ekscytująca gra ucząca radzenia sobie z konfliktami.
   • Prawa człowieka -- w szkole, w środowisku lokalnym, w różnych obszarach świata.
   • Dialog zamiast przemocy -- strategie rozwiązywania konfliktów między ludźmi.
   • Twarzą w Twarz -- tematem kursu są uprzedzenia, pojęcie wroga, rasizm i dyskryminacja.
   • Kurs współpracy -- planowanie, koordynowanie i wykonywanie projektów praktycznych działań.
6. Prowadzenie zajęć w miasteczku, poza rodzimą szkoła, połączone z wyjazdem i wspólnym pobytem, ma walor integrujący. Nauczyciele chętnie przyjeżdżają ze swoimi uczniami. Warsztaty prowadzi kadra miasteczka, ale przy silnej pomocy nauczycieli każdej klasy.