Strategie oceniania

Nauczyciele, którzy starają się dobrze przygotować do reformy (a takich jest bardzo wielu), często narzekają, że brak im dobrych, nowoczesnych materiałów. Może będzie dla nich dobrą nowiną, że ukazały się już wszystkie moduły programu "Nowa Szkoła", tj. "Projektowanie" (konstruowanie programów), "Integracja Międzyprzedmiotowa", "Ocenianie" (uczniów!) i "Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli" (Wyd. CODN). Niestety, nie ma ich na razie w wolnej sprzedaży. Otrzymują je osoby biorące udział w programie "Nowa Szkoła" (druga "setka" i drugi "tysiąc") -- do ogółu nauczycieli dotrą na dalszych "piętrach kaskady". Będzie więc może przydatne, jeśli popatrzymy na materiały przedstawione przez naszych kolegów z Unii Europejskiej zaangażowanych w program "SMART", dotyczący strategii uczenia i oceniania uczniów. Przedstawił je David Caine z brytyjskiego instytutu zajmującego się ocenianiem -- NIAS, na zebraniu grupy roboczej Stowarzyszenia Nauczycieli Matematyki "Matura XXI" w Wildze w dn. 2 - 4 X 98. Temat jednego z warsztatów brzmiał: "Różnicowanie", co jest tłumaczeniem angielskiego słowa "differentiation". To pojęcie bliskie indywidualizacji nauczania, jednakże nietożsame z nim, gdyż w przypadku różnicowania chodzi nie o pojedynczych uczniów, a o grupy uczniów w klasie. Według autorów, "Różnicowanie jest to proces maksymalizowania potencjału wszystkich uczniów poprzez ocenę ich potrzeb i planowanie ich doświadczeń związanych z uczeniem się".

Ocenę sytuacji w klasie zaczyna wstępna diagnoza, czyli ocena wstępna, która informuje:

• jaką wiedzę, umiejętności i zrozumienie danego zagadnienia czy pojęć posiadają uczniowie,
• jakie sposoby pracy preferują uczniowie,
• jakie specyficzne trudności mają różni uczniowie w przetwarzaniu informacji.

Ocena ta umożliwia nauczycielom wybór właściwych zadań, metod i materiałów.

Możliwe wyniki oceny

Ustalenie:

• poziomu wiedzy, umiejętności i zrozumienia danego problemu przez uczniów,
• zadań, które pasują do poprzednich doświadczeń uczniów,
• sposobu, w jaki uczniowie reagują na różne style uczenia,
• zmian tempa pracy uczniów,
• reakcji na różne formy wprowadzania zagadnień,
• wymagań dotyczących materiałów do pracy,
• potrzebnych powtórzeń,
• potrzeb uczniów, które należy rozszerzać i rozwijać,
• potrzeb i możliwości zapamiętywania,
• potrzeb motywacyjnych uczniów.

Od nauczyciela oczekuje się, obok kwalifikacji intelektualnych i interpersonalnych, umiejętności związanych z naturą nauczanego przedmiotu. Umiejętności te autorzy podzielili na trzy grupy, przedstawiając hasłowo, jako:

• tempo
  - stosowanie właściwej dynamiki w operowaniu znanymi pojęciami i we wprowadzaniu pojęć nowych,
  - umiejętność wplatania w tok lekcji chwil refleksji,
  - realizowanie celu lekcji
  
• rygor
  - jasne przedstawianie zagadnień,
  - używanie właściwego języka i symboli,
  - nauczanie spójnych pojęć,
  - osiąganie głębokiego zrozumienia,
  - oferowanie szerokiego doświadczenia,
  - objęcie wszystkich aspektów danego zagadnienia i związanych z nim umiejętności
  
• oczekiwania
  - temat zawiera fascynującą treść, na którą uczniowie żywo zareagują,
  - logiczne wyniki i eleganckie rozwiązania oraz niespodziewane związki z innymi zagadnieniami dają uczniom przyjemność i satysfakcję.
  

  Od nauczyciela oczekuje się także umiejętności związanych z etosem uczenia. Dotyczą one:

• relacji nauczyciel-uczeń
  - nauczyciel rozumie tok myślenia uczniów,
  - nauczyciel współpracuje z uczniami,
  - nauczyciel zauważa i reaguje na różnice w pracy uczniów,
  - nauczyciel słucha uczniów i jest przez nich słuchany
  
• socjalizacji
  - nauczyciel uświadamia sobie rolę rozwoju struktury społecznej w klasie,
  - dąży do rozwoju ról autonomicznych w klasie,
  - dąży do zrównoważenia indywidualnymi potrzeb uczniów z potrzebami klasy
  
• odpowiedzialności
  - uczniowie biorą na siebie odpowiedzialność za własne uczenie się,
  - uczniowie zastanawiają się nad własnymi emocjami w procesie uczenia się,
  - uczniowie reagują pozytywnie na stawiane im zadania,
  - uczniowie biorą odpowiedzialność za błędy i starają się je poprawić.
  

Dzięki auczaniu wg wyżej wymienionych zasad uczniowie pracują sami, a nauczyciel ich pracę organizuje, pomaga w sytuacji, gdy "utkną" w jakichś trudnościach, gdy trzeba dostarczyć dodatkowych materiałów pomocniczych lub coś wyjaśnić.

Bardzo ważną informacją dla nauczyciela są arkusze samooceny, wypełniane przez uczniów. Pozwala na podjęcie decyzji, jak pracować dalej.

Oto przykładowe pytania ucznia i wnioski nauczyciela:

Pytanie ucznia	Wniosek nauczyciela
Czego się nauczyłem?	Czy udało mi się zrealizować zamierzony cel?
Co będę robić dalej?	To pytanie może prowadzić do rozwinięcia tematu, uogólnień, zadawania dalszych pytań.
Co muszę jeszcze wiedzieć?	To pytanie może prowadzić do dyskusji na temat: jak można się tego dowiedzieć -- od nauczyciela, z materiałów źródłowych, od innych uczniów, od rodziców, z książek.
Co mi przeszkadza?	Może to być zwykłe "utknięcie". Jaki rodzaj interwencji nauczyciela byłby konstruktywny?

Co ma dla mnie wartość To pytanie może dać nauczycielowi wgląd w poznawczą? świadomość ucznia nie tylko dotyczącą przedmiotu.

Na co reaguję emocjonalnie? Jest to może najważniejsze pytanie ze wszystkich!

Na końcu opracowania znajdujemy dwa ważne postulaty:
Potrzebujemy systemów, które umożliwią nauczycielowi ocenę jego pracy, aby mógł on ożywić i ulepszyć swoje nauczanie w przyszłości.
Potrzebujemy systemów, które umożliwią uczniowi ocenę jego uczenia się, aby mógł on ulepszyć swoje uczenie się w przyszłości.

Opracowała na podstawie materiałów NIAS
Janina Zawadowska